Cabaretier

Wie kent ze niet: Youp van ’t Hek, Theo Maassen, Waardenberg & De Jong, Herman Finkers, Brigitte Kaandorp, Freek de Jonge, Najib Amhali en Erik van Muiswinkel. Bekende Nederlandse cabaretiers die avond aan avond volle zalen trekken. Een cabaretier (of cabaretière als het een vrouw betreft; komiek; comedian) is iemand die met een zelfgeschreven theaterprogramma op zijn eigen unieke manier mensen aan het lachen wil maken en/of aan het denken zetten.

De ene cabaretier doet dit door middel van verhalen, liedjes en gedichten (Youp van ’t Hek), de ander door slapstick (Waardenberg & De Jong). Ook zijn er cabaretiers die zich op bepaalde thema’s richten, zoals maatschappij en politiek (Freek de Jonge). Er zijn dus veel verschillende soorten cabaretiers, zoals er ook verschillende soorten cabaret bestaan. Enkele voorbeelden zijn:

• standup comedy
• oudejaarsconference
• absurdisme
• muzikaal cabaret

Cabaret is vaak confronterend, spottend en taboedoorbrekend, terwijl de smaken van toeschouwers verschillen. Wie door de een als één van de grootste cabaretiers van het land wordt gezien, wordt door een ander verafschuwd. Elke cabaretier ontwikkelt gaandeweg zijn eigen stijl en publiek.

Hoe ben je cabaretier geworden?
Ik ben autodidact: ik heb me ooit aangemeld voor een paar open podia, waar je dan 8 minuten mag spelen. Als dat dan vaak goed gaat, mag je het in het weekend proberen, en als dat dan steeds goed gaat, word je een reguliere act in weekendshows (20 minuten spelen). Financieel is dat allemaal oninteressant, maar als je dat op reguliere basis doet, kun je wel zeggen dat je cabaretier bent.

Tobi Kooiman is cabaretier en standup-comedian

Wat doet een cabaretier concreet?

Om een optreden te kunnen verzorgen, schrijf je een theaterprogramma. Je doet hiervoor inspiratie op door bijvoorbeeld nieuwsfeiten en verhalen te verzamelen of voorvallen uit je dagelijks leven te bewerken. Het belangrijkste is dat je publiek om jou kan lachen en door je optreden geraakt wordt. De voorstelling moet dus passen bij je doelgroep en daarvoor moet je je goed in hen kunnen inleven. Heb je een programma bedacht, dan is het oefenen geblazen, want je moet de teksten en eventuele liedjes goed uit je hoofd kennen. Veel (beginnende) cabaretiers werken daarnaast vaak als tekstschrijver voor collega-comedians.

Als cabaretier ben je meestal in de Nederlandse theaters te vinden en je reist hiervoor het hele land door. Je kunt ook werkzaam zijn in nachtclubs, komedie- en theatercafés. Ook buiten een theater kun je optreden, zoals in tv- en radioprogramma’s of bij bedrijven die een jubileum of congres hebben. Je schrijft dan een speciaal voor de gelegenheid geschreven programma. Meestal werk je alleen, maar je kunt ook een duo vormen met een andere comedian of verbonden zijn aan een cabaretgezelschap. Je werktijden zijn onregelmatig en vaak in de avonduren.

Wat zijn de belangrijkste competenties?

• Artisticiteit
• Authenticiteit
• Creativiteit
• Doorzettingsvermogen
• Energiek
• Flexibel
• Humor
• Inlevingsvermogen
• Zelfkennis
• Zelfreflectie
  

Cabaretier worden

Om als professioneel cabaretier een (goed) belegde boterham te kunnen verdienen, zal je goed moeten zijn en een breed publiek weten aan te spreken. Van cabaret kunnen leven is zeker niet voor iedereen weggelegd. Weet je zeker dat je van cabaret je werk wilt maken, dan is het belangrijk om veel vlieguren te maken. Je begint met een aantal optredens in kleine zalen en gaat gaandeweg voorstellingen geven voor een groter aantal bezoekers. Een cabaretier met talent treedt op die manier op in steeds meer theaters.

Het is raadzaam om als startend cabaretier trainingen en cursussen te volgen die je helpen om je eigen unieke stijl te ontdekken en verder te verfijnen. Sommige van de bekendere comedians bieden workshops of masterclasses aan. Daarnaast zijn er opleidingen die je helpen je te ontwikkelen tot professioneel cabaretier, zoals de mbo-opleiding Artiest of de hbo-opleiding Cabaret. In deze opleidingen leer je onder meer de technische vaardigheden van het acteren, componeren, improviseren, schrijven en zingen. Je leert bij deze opleidingen niet om grappig te worden; dat moet je in de basis al zijn. Vandaar dat je auditie moet doen om tot deze opleidingen te worden toegelaten.

Er zijn opleidingen voor cabaret, zoals de Kleinkunstacademie in Amsterdam. Zoiets heb ik zelf nooit geambieerd en dus ook niet gedaan. Alumni zijn het er meestal over eens dat je er echt wel dingen leert, maar dat docenten toch soms mensen zijn die het zelf niet hebben gered. Want anders hadden ze wel hun eigen show en gaven ze geen les. Uiteindelijk leer je het vak vooral door vaak te spelen voor live publiek. Daarmee ontwikkel je gevoel voor wat wel en niet werkt; en je maakt er nieuw materiaal mee natuurlijk.

De standaardmethode om fulltime cabaretier te worden is door je aan te sluiten bij een impresariaat. Dat is een soort managementbureau dat solovoorstellingen verkoopt aan de theaters. De impresario’s gaan altijd kijken naar de finales van het Leids Cabaret Festival en Cameretten, dus meedoen aan zo’n festival is een goed idee.

Ik heb zelf de Publieksprijs gewonnen in de finale van Cameretten en ben daarna met meerdere impresariaten in gesprek gegaan. Maar het hoeft niet per se. Soms gaan impresariaten artiesten verkopen die nooit een prijs hebben gewonnen, maar waar ze gewoon vertrouwen in hebben.

- Tobi Kooiman is cabaretier en standup-comedian

Mensen willen met verschillende drijfveren komiek worden. De een wil er zijn beroep van maken en voor volle zalen spelen in de grote theaters. De ander wil in zijn werk of privéleven wat meer humor brengen en als startend cabaretier optreden voor kleine groepen.

Wat is het carrièreperspectief voor een cabaretier?

Cabaretiers gaan soms verder in andere creatieve disciplines. Hans Teeuwen heeft zich bijvoorbeeld een tijd toegelegd op het maken van films. In de periode 2007-2010 blies hij zijn loopbaan als comedian nieuw leven in door Engelstalige shows te spelen in het Verenigd Koninkrijk.

Veel cabaretiers hebben een carrière die bestaat uit een opeenvolging van een aantal verschillende creatieve uitingen:

• cabaretvoorstellingen in de Nederlandse theaters
• oudejaarsconferences
  
• columns, verhalen en boeken
  
• acteren
• zingen
• liedteksten schrijven

Als je eenmaal cabaretier bent, is het eigenlijk de rest van je carrière het zelfde: grappen schrijven, grappen testen, grappen schrappen, grappen bijschaven, en uiteindelijk een theatervoorstelling maken met goede grappen.

- Tobi Kooiman

Zijn er bepaalde technieken om grappen te bedenken?

Er zijn nauwelijks trucs, en de trucs die er zijn moet je eigenlijk van nature al toepassen. Anders werken ze zelden.

Komiek Jerry Seinfeld is ooit gevraagd om een cursus comedy te geven, en hij heeft toen tegen de cursisten iets gezegd in de trant van: “Sorry, maar dat jullie hier zijn en dus denken dat je dit van iemand anders kunt leren bewijst dat jullie er dusdanig weinig van begrijpen dat ik nu al weet dat jullie het nooit gaan redden.”

Dat is natuurlijk wat overdreven, maar punt blijft dat je talent niet kunt aanleren en dat je toch echt vooral beter wordt door steeds meer ervaring op te doen.

- Tobi Kooiman

Wat is je gouden tip voor mensen die professioneel cabaretier willen worden?

Google open podium comedy, bedenk dingen waarvan je vermoedt dat mensen moeten lachen, probeer ze uit, gooi de dingen weg waar niet genoeg om wordt gelachen, bedenk weer nieuwe dingen, et cetera, et cetera, et cetera. Veel plezier!

- Tobi Kooiman

Welk beroep lijkt erop?

• Acteur
• Tekstschrijver
  

Voorbeelden

Enkele van de bekendere cabaretiers zijn:

• Ronald Goedemondt
• Richard Groenendijk
  
• Raoul Heertje
  
• Paul de Leeuw
  
• Jochem Myer
• Jörgen Raymann
• Tineke Schouten
  
• Bert Visscher
• Sanne Wallis de Vries
  

Aanbevolen video's

Aanbevolen websites

• De Koningstheateracademie in Den Bosch is in Nederland de enige onderwijsinstelling die een hbo-opleiding Cabaret verzorgt.
• Hoe kan je cabaretier worden? - interview met een student die een particuliere deeltijd opleiding kleinkunst volgt.
  
• Zwartekat.nl is een zeer uitgebreide website over Nederlandstalig cabaret, stand-up comedy, cabaretiers en comedians.
  

Auteur: Marieke van Oosterhout, met bijdragen van René Pijlman en Tobi Kooiman