Creativiteit bevorderen

Er bestaan nogal wat werkvormen die erop gericht zijn de creativiteit in een team te verhogen. Door deze technieken toe te passen vergroot je de kans dat je als team een goede oplossing vindt voor een probleem of vraagstuk.

Het is heel moeilijk in het denken gebaande paden te verlaten en met geheel nieuwe ideeën te komen. Maar in organisaties kunnen grote problemen of vraagstukken liggen die niet via de gewone, bekende weg opgelost kunnen worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor strategiebepalingen, nieuwe marketingactiviteiten of reorganisaties. Zou je dat soort vraagstukken oplossen zonder creativiteit, dan zal de oplossing zich niet onderscheiden van wat de concurrent allang bedacht heeft, of zal een probleem maar gedeeltelijk worden opgelost. Dit komt omdat niet aan alles is gedacht.

Wanneer creativiteitbevorderende technieken inzetten?

Creativiteitbevorderende technieken kunnen voor verschillende doelen worden ingezet:

  • Kennismaking vergemakkelijken. Te denken valt aan een voorstelrondje aan de hand van een attribuut of metafoor (dier), of een spel waarbij visitekaartjes worden verwisseld. Het maken van een elevator pitch van één minuut, maar ook kinderliedjes, een balspel of een bingo met eigenschappen kunnen de kennismaking veraangenamen en de creativiteit bevorderen.
  • Samenwerking verhogen. Je kunt samen een kaartenhuis bouwen, koken, sporten, of een workshop improvisatietoneel doen. Ook het bespreken van ieders sympathieën en antipathieën volgens het kernkwadrant en het doornemen van de teamrollen van Belbin zijn heel geschikte methoden om van elkaar te weten te komen hoe ieder functioneert in een team en wat ieders bijdrage kan zijn.
  • Tot een resultaat komen. Gezamenlijk een rapport schrijven, een strategie bepalen of een groot probleem oplossen zijn zaken die heel wat creativiteit vereisen. Vaak wordt daarvoor een werkconferentie belegd, waarbij dan creativiteitbevorderende technieken worden ingezet om tot een goed resultaat te komen.

De belangrijkste creativiteitbevorderende technieken

Hieronder staat een korte beschrijving van de meest gangbare creativiteitbevorderende technieken die gebruikt worden om een tot een bepaald resultaat te komen. Ze staan niet geheel los van elkaar, want bij een aantal technieken kunnen andere technieken weer gebruikt worden om verder te komen.

Work Breakdown Structure (WBS)

Als een groep gezamenlijk een project moet uitvoeren of een stuk werk moet opleveren, dan kan het zinvol zijn daar gezamenlijk een plan voor op te stellen. Een goede manier om dat plan te maken is een Work Breakdown Structure (WBS) te maken. Alle activiteiten, tussenproducten, mijlpalen worden al brainstormend op tafel gelegd (bijvoorbeeld via gele briefjes) en vervolgens gegroepeerd. Deze zo ontstane clusters geven aan wat er moet gebeuren, wat de mijlpalen zijn en welke tussenresultaten er bereikt worden.
Hoe diverser de groep deelnemers, hoe zekerder de projectleider er van kan zijn dat aan alle invalshoeken is gedacht. Ook kan direct een planning worden gemaakt voor alle clusters die zijn bedacht. Na afloop van een WBS-sessie kan er een gedegen projectplan op tafel liggen.

Lateraal denken

Lateraal denken (of lateral thinking) is een model dat ooit door Edward de Bono is bedacht. Het gaat erom zo te denken dat je van stap A niet noodzakelijkerwijs bij B uitkomt, maar dat er ook nog een zijpad tussen A en C bestaat. Hoe doe je dat?

  1. Door een probleem anders te formuleren. Het probleem 'We hebben te weinig klanten' kun je ook definiëren als 'Er zijn te veel concurrenten die dezelfde markt bedienen' of 'We maken onszelf te weinig bekend met ons promotiemateriaal', en ga zo maar door. Door het probleem te herdefiniëren komen bijna 'vanzelf' oplossingsrichtingen aan het licht.
  2. Door een uitdaging te formuleren. Dat gaat het gemakkelijkst door bij de gewoonste dingen de vraag te stellen: 'Waarom doen we dat eigenlijk zo?' 'Kan het niet anders?' 'Wat gebeurt er als we het weglaten?'
  3. Door te provoceren. Neem daartoe iets vanzelfsprekends. Zeg daar iets provocerends over, dat wil zeggen iets tegengestelds, iets wat helemaal niet kan, bijvoorbeeld: 'De directie van ons bedrijf bestaat uit mensen uit de onderste regionen van ons bedrijf.' De kunst is om associaties te bedenken bij het provocerende onderdeel, in dit geval 'de onderste regionen'. Door vervolgens deze associaties te gebruiken bij het oorspronkelijke begrip ontstaan er ideeën die anders nooit naar boven waren gekomen.
  4. Door te associëren met een willekeurig woord. Dat gaat als volgt: prik een willekeurig woord uit het woordenboek. Bedenk zo veel mogelijk associaties bij dat woord en schrijf die op. Neem vervolgens het oorspronkelijke idee, begrip of vraagstelling, en probeer aan de hand van de associaties met het willekeurige woord tot associaties te komen voor het begrip, idee of vraagstelling die voorligt.

Brainstorming

Brainstormen is erg gangbaar. Het staat vaak synoniem voor in het wilde weg ideeën spuien. Maar brainstormen is meer dan dat: het is juist de kunst om na het spuien, de ideeën te ordenen. Het proces verloopt als volgt:

  1. Na de probleemanalyse wordt de deelnemers gevraagd zo veel mogelijk ideeën en suggesties op geeltjes te schrijven. Alle ideeën en suggesties zijn goed en er wordt niets op voorhand verworpen.
  2. Na een afgesproken tijdsduur worden alle geeltjes verzameld en worden ze een voor een besproken. Groepeer alle ideeën en suggesties die bij elkaar lijken te horen. Soms komen er in dat stadium nog meer ideeën aan het licht. Neem die ook nog mee.
  3. Langzamerhand ontstaan dan clusters van oplossingen. De ideeën die het vaakst genoemd zijn, zijn niet per se het best, maar maken eerder deel uit van de meest voor de hand liggende oplossing.
  4. Discussieer met de groep over de ontstane verzamelingen ideeën en beslis welke voorstellen verder gebruikt gaan worden.

Zes denkhoeden

De techniek van de 'zes denkhoeden' is net als 'lateraal denken' bedacht door Edward de Bono. Zes hoeden van verschillende kleuren staan symbool voor een aspect van een probleem.

  • De witte hoed staat voor informatie die beschikbaar is of die verkregen kan worden. Met de witte hoed komt een team erachter of het over alle benodigde informatie beschikt.
  • De rode hoed staat voor emoties en intuïtie. Deelnemers krijgen de gelegenheid om te uit te spreken wat ze gevoelsmatig van een bepaalde kwestie vinden. "Ik heb het gevoeld dat...", "Ik twijfel of...."
  • De gele hoed staat symbool voor voordelen en haalbaarheid. Met de gele hoed wordt de positieve kant van het probleem of vraagstuk belicht.
  • De zwarte hoed fungeert voor het benoemen van risico's en problemen. Met de zwarte hoed wordt de zaak kritisch bekeken.
  • De groene hoed geeft ruimte voor alternatieven en ideeën. De vraag die voorligt is: 'Zijn er alternatieven?' 'Kunnen we het op een andere manier aanpakken?'
  • Met de blauwe hoed wordt de organisatie van het proces in de hand gehouden. Wat is de agenda? Welke hoed komt als eerste aan bod, welke als laatste?

Steeds wordt een andere hoed genomen om een probleem of een vraagstuk te bediscussiëren. Dit zorgt ervoor dat de discussie niet alle kanten op waait, maar toch vanuit alle gezichtspunten wordt bekeken.

Mind mapping

De techniek 'mind mapping' is bedacht door Tony Buzan. Het belangrijkste aspect ervan is dat je niet bovenaan een vel papier begint met een idee op te schrijven, maar een idee er om te beginnen midden op plaatst. Vanuit dat idee trek je lijnen naar ideeën die vervolgens opkomen. Ieder idee wordt voorzien van steekwoorden die aangeven welke aspecten met het idee te maken hebben. Zo ontstaat een eindeloze reeks ideeën, die onderling op allerlei manieren aan elkaar verbonden kunnen zijn. Deze methode is goed bruikbaar voor het opstellen van uitgebreide rapporten of het bepalen van strategieën.

Synectics

De Synectics-techniek is een (lastige) groepstechniek waarbij onder leiding van een ervaren sessieleider allerlei verschillende en niet-relevant lijkende elementen samen worden gebracht.  Het komt er in het kort op neer dat deelnemers bij een bepaald probleem of een vraagstelling een 'springplank' formuleren door de zin 'Ik zou willen dat...' aan te vullen. Dat maakt dat de wensen en ideeën positief geformuleerd worden. Als alle springplanken zijn geïnventariseerd, selecteert de groep een paar springplanken.
Dan volgt de invulling van iedere springplank, door ideeën te verzinnen voor de verwezenlijking van de wens. Elk van die ideeën wordt vervolgens geëvalueerd door drie positieve punten te noemen en één belangrijk negatief punt. Het negatieve punt wordt weer met een springplankvraag behandeld. Zo worden ideeën en oplossingen verfijnd en vallen onhaalbare ideeën af.
 
Dit is slechts een greep uit het enorme aanbod creativiteitbevorderende technieken die er bestaan. Wie er meer over wil weten, doet er goed aan het boek Problemen oplossen met creatieve technieken van Ineke Walraven te raadplegen.

Wat is nodig voor creativiteit?

Creatief zijn gaat niet vanzelf. Mensen hebben er soms schroom voor, en bepaalde emoties, zoals boosheid, staan creativiteit in de weg. Je kunt werknemers die kwaad zijn over een op handen zijnde reorganisatie dan ook niet zonder meer vragen mee te brainstormen over een mogelijke nieuwe organisatiestructuur. Vier elementen zijn van belang, wil een creatief proces kunnen lukken:

Soms moet er eerst (door een spel, door improvisatietoneel, door een aanstekelijk praatje) gewerkt worden aan deze elementen, voordat een team bereid wordt gevonden zich creatief op te stellen.

Aanbevolen websites

Auteur: Ysolde Bentvelsen

Je bent hier: Home → Functioneren → Samenwerken → Werkvormen → Creativiteit bevorderen