Hbo-opleiding Grafische Vormgeving

Graphic Design, Man and Communication of Grafisch Ontwerpen: de hbo-opleiding Grafische Vormgeving kent verschillende benamingen. Eén ding is in ieder geval zeker: wie zich de kunst van het grafisch vormgeven wil eigen maken, moet naar de kunstacademie. Dat is dé plek waar je op hbo-niveau leert over ruimtelijke vormen, typografie en fotografie. Dit alles met het doel om informatie te kunnen omzetten in een visuele vorm die iedereen begrijpt. Je maakt brochures, websites, maar ook videoproducties en tentoonstellingen.

Wat kun je ermee worden?

Na het afronden van de hbo-opleiding Grafische Vormgeving mag je de titel Bachelor of Design (BDes) voeren en kun je op je visitekaartje het beroep van grafisch ontwerper/vormgever vermelden. Als grafisch ontwerper kun je bij verschillende organisaties in verscheidene functies aan de slag. Bijvoorbeeld als:

Artdirector bij een reclamebureau.
Typograaf of boekvormgever bij een uitgeverij.
Tentoonstellingsontwerper bij een museum.
Vormgever bij een tijdschrift of dagblad.

Een andere mogelijkheid is om als freelance grafisch vormgever aan de slag te gaan. Als zelfstandige werk je voor verschillende opdrachtgevers. Dit kunnen zowel particulieren als bedrijven zijn.

Wat is je kans op een baan?

De praktijk wijst uit dat wie een kunstopleiding volgt minder makkelijk een baan vindt dan wie bijvoorbeeld kiest voor een economische of technische studie. Afgestudeerden van de kunstacademie moeten in het algemeen vaak langer naar werk zoeken. Soms kiezen ze ook voor een gecombineerde carrière: de ene helft van hun tijd oefenen ze hun kunstzinnige beroep uit, de andere helft besteden ze aan een bijbaan. Meestal zijn dat banen in een andere sector.

Vergeleken met andere afstudeerrichtingen binnen het kunstonderwijs kom je als grafisch ontwerper echter nog redelijk snel aan een betaalde baan. Afgestudeerde grafici komen terecht bij communicatie- of reclamebureaus of gaan, in loondienst of als zelfstandige aan de slag in de webdesignbranche.

Wel zul je als vormgever – misschien nog meer dan andere afgestudeerden – over behoorlijk wat initiatief, doorzettingsvermogen en durf moeten beschikken om betaald werk te bemachtigen. Je moet in staat zijn jezelf en je creaties te verkopen.

Wat is het carrièreperspectief?

Hoe de loopbaan van een grafisch vormgever eruitziet, is zeer verschillend. Je kunt besluiten om je te specialiseren, bijvoorbeeld in het ontwerpen van websites of in typografie (letterontwerpen). Kies je er voor om in de mediabranche aan de slag te gaan, dan kun je na je studie als vormgever bij een tijdschrift aan de slag. Na wat werkervaring te hebben opgedaan, is het dan mogelijk om door te groeien naar de functie van artdirector. Je kunt ook je eigen vormgevingsbureau beginnen.

Wat zijn de belangrijkste competenties?

Initiatief tonen; in de beroepspraktijk zul je uit eigen beweging grafische creaties moeten ontwerpen en maken. Bijvoorbeeld wanneer je deelneemt aan een design- of kunstwedstrijd. Dergelijke wedstrijden kunnen je – zeker aan het begin van je carrière – helpen te profileren als grafisch ontwerper. Als grafisch ontwerper ben je voortdurend bezig met je eigen creatieve ontwikkeling door je ideeën om te zetten in grafische ontwerpen. Je map met eigen werk - oftewel je portfolio – vul je doorlopend aan met nieuwe ontwerpen.
Risico's durven nemen; als grafische ontwerper durf je buiten de gebaande paden te gaan. Je hebt een eigen visie en durft die ook uit te dragen. Dit draagt bij aan de originaliteit van je ontwerpen.
Doorzettingsvermogen hebben; niet iedereen is altijd meteen overtuigd dat de door jouw voorgestelde aanpak ook de juiste is. Jij moet echter in je eigen creaties geloven en dat geloof (overtuiging) over kunnen brengen op je opdrachtgevers en collega's.
Artistiek en creatief zijn; je moet een groot creatief vermogen hebben. Dit houdt in dat je:
- Beeldend kunt denken; een gevoel, een waarneming of een idee kun je omzetten in een origineel beeld.
- Vormen kunt bedenken aan de hand van concrete richtlijnen; ook in een opdrachtsituatie moet je tot een juiste vorm zien te komen.
- Conceptueel kunt denken; je komt tot grafische ontwerpen door "vage" richtlijnen of "open" begrippen te gebruiken. Bijvoorbeeld door een bepaald gevoel als uitgangspunt te nemen voor je ontwerp.
- Kunt observeren; je zet al je zintuigen in om ideeën op te doen voor grafische creaties.
Goed kunnen communiceren; om tot een ontwerp te komen, is het belangrijk dat je goed kunt luisteren naar de vragen en wensen van een opdrachtgever. Je bent in staat om de boodschap te achterhalen die hij wil uitdragen. Je kunt je visuele producten uitleggen aan anderen.

Verder is het belangrijk dat je goed met kritiek kunt omgaan en in staat bent je eigen werk te analyseren en te beoordelen.

Hoe lang duurt de opleiding?

De voltijd hbo-opleiding Grafische Vormgeving kun je in vier jaar afronden. Kies je voor de deeltijdvariant dan duurt het vier à vijf jaar voordat je je Bachelor of Design (BDes) behaalt.

Wat doe je tijdens de opleiding?

Voltijd

Propedeuse

Het eerste jaar - de propedeuse – heeft bij de meeste academies een algemeen karakter. Vaak volg je een deel van de lessen samen met studenten van andere studierichtingen zoals Fotografie en Illustratie. Het studieprogramma is zo opgezet dat je met veel verschillende opvattingen, begrippen en werkmethoden kennismaakt. Je houdt je met diverse disciplines bezig. Zo is er niet alleen aandacht voor typografie, maar ook tekenen, schilderen en fotografie. Bij een vak als tekenen leer je bijvoorbeeld kleur toepassen en krijg je inzicht in tekentechnieken. Verder staan er theoretische vakken zoals kunst- en cultuurgeschiedenis op het programma.

Hoofdfase

Vaak richt je je vanaf het derde jaar – en soms al vanaf het tweede jaar – volledig op het grafisch ontwerpen. De lessen hebben als doel je kennis te verbreden en te verdiepen. Verder word je zo veel mogelijk gestimuleerd bij het ontwikkelen van een eigen visie op het grafische vak. Je leert onder andere over typografie, ruimtelijk en digitaal ontwerpen en het grafisch ontwerpproces (de weg van concept tot daadwerkelijk ontwerp). Verder staan er theoretische vakken zoals filosofie, filmgeschiedenis en mediasociologie op het programma. In het derde jaar loop je stage (zo'n twaalf weken) bij een ontwerpbureau waar je als volwaardig grafisch ontwerper meedraait. Zo ontwierp een student van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht tijdens zijn stage nieuwe belettering voor het Nederlands Architectuur Instituut. In het vierde jaar besteed je de meeste tijd aan je eindexamenwerk. Daarnaast ben je bezig je voor te bereiden op de beroepspraktijk. Vragen die centraal staan, zijn onder andere:

Wat past bij jou? Werk je liever bij een bureau of voor jezelf?
Hoe pak je dat aan?
Wat moet je nog ontwikkelen?
Wat voor een soort organisaties zijn van belang?
Hoe maak je een goede portfolio en een startersplan?

Daan Olieroock, studeerde Grafische Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU): "Mijn stage heb ik gelopen bij het grafisch ontwerpbureau Overburen in Amsterdam. Ik heb aan allerlei verschillende opdrachten meegewerkt, variërend van kleine illustraties tot aan het programmaboekje van het Theater Bellevu en een website voor het Wereld Kinderfestival. Wat ik vooral tijdens mijn stage heb geleerd is dat je ook in een kort tijdsbestek tot een goed concept kunt komen. Op de academie deed ik voorheen altijd uitgebreid onderzoek voordat ik een concept presenteerde. Maar in de praktijk is er vaak geen tijd om lang te filosoferen over een idee."

Deeltijd

Bij de meeste kunstacademies komt het studieprogramma van de deeltijdopleiding Grafische Vormgeving nauw overeen met dat van de voltijdopleiding. Je hebt lessen in de avonduren en op zaterdag. Alleen de deeltijdopleiding van de Gerrit Rietveld Academie te Amsterdam kent een duidelijk andere opzet. Bij DOG-time (Deeltijd Opleiding Gerrit Rietveld Academie) beslaat de propedeuse twee jaar in plaats van één. Deze twee jaar zijn algemeen van opzet. Je maakt kennis met de verschillende aspecten van diverse vakdisciplines. Bij tekenen richt je je bijvoorbeeld het ene blok op woord en beeld en ben je het volgende blok autonoom bezig. Een selectie van het gemaakte werk wordt na ieder blok tentoongesteld. Het tweede jaar kent twee verschillende studieprogramma’s: Autonoom Beeldende Kunst en Vormgeving. De programma's, die je allebei afwisselend volgt, bereiden voor op verdere specialisatie in een van de twee richtingen. Vanaf het derde studiejaar richt je je volledig op grafische vormgeving.

(Bron: website Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Gerrit Rietveld Academie, Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten te Den Haag.)

Hoe zwaar is de opleiding?

Grafische Vormgeving behoort tot de categorie pittige hbo-opleidingen. Kunstacademies waarschuwen dat het meestal niet mogelijk is om naast je grafische studie te werken. Studenten vinden met name het eerste jaar zwaar. In dat jaar ben je namelijk niet alleen met grafische vormgeving bezig, maar maak je ook kennis met andere beeldende uitdrukkingsmogelijkheden. Zo krijg je les in tekenen, fotografie en beeldhouwen. Bovendien is het propedeusejaar bij veel kunstacademies gekoppeld aan een bindend studieadvies. Dat betekent dat als je aan het einde van het eerste jaar niet genoeg studiepunten (variërend van 30 tot 48) hebt gehaald en docenten twijfelen over je beeldend vermogen, je de opleiding moet verlaten. Bij de meeste kunstacademies vindt zo'n toetsing aan einde van ieder studiejaar plaats. Elk jaar wordt bekeken of je voldoende vooruitgang hebt geboekt om door te mogen naar het volgende studiejaar. Vinden docenten dat je je nog niet voldoende of niet in de juiste richting hebt ontwikkeld, dan moet je het jaar overdoen. Soms is het zelfs zo dat studenten gedwongen met de opleiding moeten stoppen.

Welke toelatingseisen zijn er?

Je kunt aan de hbo-opleiding Grafische Vormgeving beginnen als je beschikt over een havo-, of vwo-diploma met profielaanduiding of een mbo-diploma op niveau 4. Beschik je niet over een van die diploma's en ben je 21 jaar of ouder, dan kun je een zogenaamde 21+ toets afleggen. Met die toets wordt je intelligentieniveau en taalvaardigheid getest.

Daarnaast moet je meewerken aan een toelatingsonderzoek. Tijdens dat onderzoek wordt onder andere bekeken of je over voldoende creativiteit beschikt en of je het in je hebt om later in de kunstsector werkzaam te zijn. Je moet meestal een portfolio laten zien; je eerder gemaakte werk presenteren. Verder wordt er gevraagd naar je studiemotivatie (waarom wil je per se aan een kunstacademie studeren) en je visie op het grafische vak. De eisen die academies aan studenten zijn hoog, de toelatingsprocedure is daarom streng.

Daan Olieroock: "Het toelatingsonderzoek beslaat op de HKU een hele dag. Je moet van thuis dingen zoals lijm, verf en een schaar meenemen. Op de academie krijg je dan een opdracht die je ter plekke moet uitvoeren. Docenten en oudejaarsstudenten beoordelen het werk wat je die dag maakt en wat je hebt meegebracht van thuis. Zelf heb ik ook een keer in een toelatingscommissie gezeten. Ik merkte toen duidelijk dat de academie vooral op zoek is naar mensen met eigen visie; mensen die een verhaal willen vertellen. Zo werd een jongen die het Grafisch Lyceum (mbo-opleiding) had afgerond niet toegelaten. Zijn ontwerpen voldeden precies aan de opdracht, maar hadden niets eigens. Ze waren allemaal erg braaf. Ook mensen die zich maar op één ding richten, komen vaak niet door de toelatingsprocedure. Je moet je breder willen ontwikkelen. Je kunt je bijvoorbeeld niet alleen met graffiti bezighouden, ook al ben je daar helemaal weg van."

Hoe kom je erachter of de opleiding bij je past?

Of Grafische Vormgeving iets voor jou is, kun je ontdekken door:

De eindexamenexposities te bezoeken. Aan het einde van ieder studiejaar kun je op elke kunstacademie het werk van de afgestudeerden bekijken. Het geeft je een idee waar studenten op de opleiding mee bezig zijn.
De open dagen te bezoeken. Door gesprekken met studenten en docenten krijg je een beeld van de opleiding. Probeer vooral verschillende docenten van het grafische vak te spreken. Dat zijn namelijk de mensen met wie je later misschien veel zult samenwerken en die een stempel drukken op je ontwikkeling als grafisch ontwerper. Het belangrijk om na te gaan of hun visie op het grafische vak je aanspreekt. Je doet er ook goed aan verscheidene kunstacademies te bezoeken omdat ze qua sfeer en visie nogal van elkaar verschillen.
De basisopleiding te volgen. Vrijwel iedere kunstacademie kent een basisopleiding. Meestal heb je dan een aantal zaterdagen les en maak je kennis met de verschillende kunstrichtingen. Er is bijvoorbeeld aandacht voor tekenen en schilderen, maar ook fotografie. Zo'n vooropleiding is een goede manier om te kijken of het kunstonderwijs iets voor jou is.
Te kijken naar je eigen gemaakte werk. Mensen die kiezen voor de hbo-opleiding Grafische Vormgeving zijn vaak al een tijd in de weer met het ontwerpen van cd-hoesjes, posters of leven zich uit in graffiti spuiten. Als je op geen enkele manier beeldend bezig bent, dan moet je je serieus afvragen of Grafische Vormgeving wel iets voor je is.

Daan Olieroock: "Ik was tijdens mijn middelbare schooltijd al voortdurend bezig met het ontwerpen van dingen. Ik maakte allerlei posters en hoesjes van demotapes. Op school had ik ook tekenen als eindexamenvak gekozen."

Wat is het profiel van de studenten?

Studenten Grafische Vormgeving kenmerken zich door hun eigenzinnigheid, creativiteit en hun open blik. Ze houden de buitenwereld goed in de gaten; alles kan als inspiratiebron dienen voor een ontwerp. Veel studenten zijn ook internationaal georiënteerd en lopen bijvoorbeeld stage in het buitenland of doen mee aan een internationaal project. Ze weten ook hun weg te vinden op de computer: het zijn geen wizzkids, maar de verschillende grafische software maken ze zich snel eigen.

Welke hbo-opleidingen lijken er op?

Je kunt je op verschillende manier beeldend bezighouden in het hbo. Je kunt onder ander denken aan opleidingen als:

Auteur: Janine Bruinooge