Maatschappelijk werker

Als maatschappelijk werker (of: social worker) ondersteun je mensen bij het oplossen van en omgaan met hun problemen in hun dagelijks leven of in hun werk. Dit kan van korte, maar ook van langere duur zijn. Huurschuld of werkloosheid kunnen redenen zijn voor mensen om hulp te vragen, maar bijvoorbeeld ook opvoedings- of relatieproblemen. Door deze en andere problemen kunnen mensen depressief, verdrietig of opstandig worden en ze weten dan vaak niet hoe ze daar uit moet komen. Dit zijn voorbeelden van psychosociale problemen. Je helpt de cliënt door hem inzicht te geven in zijn problemen en hem nieuwe vaardigheden te leren. De cliënt kan hierdoor zijn problemen zelf hanteren en oplossen.

Het is de combinatie van materiële en psycho-sociale problemen die het maatschappelijk werk onderscheidt van andere vormen van hulpverlening, zoals sociaal pedagogische hulpverlening.

Johan (55) werkt als bedrijfsmaatschappelijk werker bij de Maatschappelijke Dienst Defensie: "Ik wilde graag met mensen werken. Graag iets betekenen voor mensen en ik was aan verandering van werk toe. Ik werkte als scheepstelegrafist en dat houdt in dat je veel van huis bent. Dat had ik wel gezien en ik zocht feitelijk een baan aan de wal. Ik kon bij mijn toenmalige werkgever een functie op het land krijgen en volgde in mijn vrije tijd de deeltijdopleiding MWD."

Wat zijn je taken?

  • Je helpt mensen bij problemen met hun gezin of werkplek (psychosociale hulpverlening).
  • Samen met je cliënt onderzoek je de verschillende kanten van zijn probleem.
  • Afhankelijk daarvan help je de cliënt de relatie met zijn gezin of werkplek in stand te houden, te herstellen of te verbeteren
  • Je kijkt welk hulpaanbod het beste bij je cliënt past en stelt samen een plan op.
  • Je bemiddelt of verwijst je cliënt door naar de juiste instantie, voor bijvoorbeeld werk of geld als dat nodig is.
  • Je maakt verslagen van gesprekken met je cliënt en schrijft rapportages over je cliënt.
  • Je bespreekt de ontwikkelingen van de cliënt met betrokken instanties of hulpverleners. Een bedrijfsmaatschappelijk werker werkt bijvoorbeeld samen met de arbo-arts en de personeelsadviseur.
  • Je behartigt de belangen van je cliënt bij instanties of organiseert en coördineert de hulp van die instanties waarmee de cliënt te maken heeft. Denk aan een bureau dat schulden saneert of een woningbouwvereniging.
  • Je signaleert ontwikkelingen en omstandigheden die kunnen leiden tot psychosociale nood en achterstandsproblemen. Je signaleert risicogroepen en je geeft tekorten en gebreken in regelingen en voorzieningen aan.

Waar werk je als maatschappelijk werker?

Je werkt meestal vanuit een instelling op het gebied van gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening. Dit kan een eerstelijns instelling zijn, zoals het algemeen maatschappelijk werk, maar bijvoorbeeld ook een instelling die gericht is op bepaalde doelgroepen, zoals:

  • Mishandelde vrouwen of kinderen.
  • Alleenstaande ouders met kind(eren).
  • Jongeren.
  • Drugs- en alcoholverslaafden.
  • Dak- en thuislozen.
  • Gedetineerden.
  • Vluchtelingen en asielzoekers.
  • Ouderen.
  • Slachtoffers van berovingen en geweld.
  • Mensen met een lichamelijke of verstandelijke handicap.
  • Probleemgezinnen.

Maatschappelijk werkers kunnen ook werkzaam zijn in bedrijven, ziekenhuizen, psychiatrische klinieken, crisiscentra, opvanghuizen voor jongeren, kamertrainingscentra, (semi-)overheidsinstellingen en particuliere instellingen.

Johan: "Mijn werkzaamheden omvatten het bedrijfsmaatschappelijk werk in de meest ruime zin van het woord. Dus hulpverlening op het snijvlak van werk en privé. Bij Defensie (vooral door uitzendingen van militairen) raken werk en privé elkaar snel en vaak. Rond uitzendingen dienen zowel de uitgezonden militairen ondersteund te worden en nazorg te krijgen, als de gezinnen die in Nederland achterblijven. Naast uitzendzorg is er natuurlijk ook nog het 'klassieke' bedrijfsmaatschappelijk werk, zoals hulp bij ziekteverzuim, over- en onderbelasting, conflicten op de werkvloer en disfunctioneren."

Binnen deze werkterreinen kun je - naast maatschappelijk werker - de volgende functies uitoefenen:

  • Casemanager. Worden alle gemaakte afspraken ook nagekomen? Als casemanager ben je verantwoordelijk voor de procesbewaking.
  • Indicatie-adviseur. Je stelt vast welke zorg een cliënt nodig heeft en op welke manier die zorg het beste aansluit bij zijn wensen.
  • Voogd. Als voogd behartig je, meestal namens Bureau Jeugdzorg, de belangen van een minderjarig kind. Ook neem je beslissingen voor hem of haar. Je zorgt ervoor dat het kind wordt verzorgd en opgevoed. Je hoeft het kind niet zelf te verzorgen en op te voeden, maar je moet er wel voor zorgen dát het gebeurt. Als voogd begeleid je het gezin en adviseer je de kinderrechter over te nemen maatregelen.

Bij de Raad voor de Kinderbescherming zijn specifieke functies waarin je als maatschappelijk werker aan het werk kunt, zoals bijvoorbeeld raadsonderzoeker of coördinator taakstraffen.

Je vestigen als zelfstandige behoort ook tot de mogelijkheden.

Wie is je baas?

Werk je in loondienst, dan is een teamleider veelal je directe leidinggevende.  

Welke competenties moet je in huis hebben?

  • Methodisch werken. Je moet kunnen kiezen welke hulpverleningsmethode het best past bij je cliënt en zijn probleem en deze vervolgens goed kunnen toepassen.
  • Communicatieve vaardigheden. Het is belangrijk dat je goed kunt luisteren en in staat bent een vertrouwensrelatie met je cliënt op te bouwen. In gesprekken met je cliënt let je niet alleen op wat een cliënt zegt, maar je let ook op zijn houding; kijkt hij steeds op zijn horloge, zit hij met een pen te spelen of te draaien in zijn stoel? Deze non-verbale signalen kunnen je veel over een cliënt vertellen.
    Niet alleen mondeling, maar ook schriftelijk moet je je goed kunnen uitdrukken. Alle afspraken en handelingen leg je vast in een dossier. Dit dossier is nodig om het hulpverleningsproces goed te kunnen volgen en het is een naslagwerk voor je vervanger als je bijvoorbeeld ziek bent.
  • Stressbestendigheid. Je moet goed kunnen omgaan met heftige emoties en agressie. Als maatschappelijk werker ben je vaak betrokken bij crisissituaties waarbij emoties soms hoog kunnen oplopen. Zeker in situaties waarbij mishandeling, relatieproblemen en verslaving een rol spelen, kunnen cliënten nogal eens wanhopig of juist heel agressief reageren.
  • Samenwerken. Je hebt als maatschappelijk werker met heel verschillende mensen te maken. Je cliënten, zijn netwerk, maar ook met medewerkers van diverse instanties, zoals sociaal-pedagogische hulpverleners, cultureel werkers, de thuiszorg, (huis-)artsen, psychologen en juristen. 
  • Inlevingsvermogen. Je moet nieuwsgierig zijn naar de manier waarop mensen in het leven staan en hoe ze zich gedragen. Je moet je in hun positie kunnen verplaatsen, betrokkenheid tonen en ze ervan kunnen overtuigen dat ze iets in hun gedrag moeten veranderen.
  • Organisatievermogen. Het is belangrijk dat je goed kunt plannen en regelen. Als maatschappelijk werker behartig je de belangen van je cliënt in relatie tot instanties. Ook organiseer en coördineer je de hulp van die instanties rondom je cliënt. 
  • Professionele houding. Als je je alles persoonlijk aantrekt, wordt je werk erg zwaar. Je moet in bepaalde mate afstand kunnen bewaren. Het is belangrijk dat je de balans vindt tussen betrokkenheid en het houden van afstand uit zelfbescherming.
  • Flexibiliteit. Je bent niet voor één gat te vangen. Dit houdt in dat je gemakkelijk kunt schakelen wanneer een gekozen aanpak niet leidt tot het gewenste resultaat en je bent in staat verschillende gedragsstijlen te hanteren. Flexibiliteit betekent ook dat je er tegen kunt dat je niet van te voren weet wat een dag zal brengen en dat je niet ongestoord je to-do-lijstje kunt afwerken. Je wordt in je werk geconfronteerd met diverse situaties en onverwachte reacties en gedragingen van cliënten.
  • Maatschappelijke betrokkenheid. Je bent op de hoogte van wat er in de maatschappij leeft en verandert, bijvoorbeeld op het gebied van lonen en huisvesting en hoe die veranderingen mensen kunnen beïnvloeden.

Johan: "Wat mijn werk zo leuk maakt, is de afwisseling. Bij de Maatschappelijke Dienst Defensie werk ik voor alle krijgsmachtdelen (marine, landmacht, luchtmacht, marechaussee en ondersteunende bedrijven) voor zowel militairen als burgerambtenaren. Dat is werken in heel verschillende (sub)culturen, wat het erg gevarieerd maakt."

Wat onderscheidt een top-maatschappelijk werker van een gewone maatschappelijk werker?

Een top-maatschappelijk werker is in staat objectieve hulpverlening te bieden. Dit betekent dat je tijdens je werk je eigen gevoelens over een bepaald onderwerp naar de achtergrond schuift. Voortdurende zelfreflectie is daarom belangrijk. Stel, je vader had een alcoholprobleem en je hebt daardoor slechte herinneringen aan je jeugd. Er komt een meisje bij je op gesprek dat ook een vader heeft die drinkt. Een top-maatschappelijk werker is zich op zo'n moment bewust van zijn eigen gevoelens en weet die bewust te hanteren.

Hoe word je maatschappelijk werker?

De enige opleiding die je opleidt tot maatschappelijk werker is de hbo-opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD). Je kunt de hbo-opleiding MWD bij 22 hogescholen volgen. Er is zowel een voltijd-, een deeltijd als een duale variant.

Op een aantal hogescholen maakt de opleiding MWD onderdeel uit van de opleiding Social Work.

Mbo-vooropleiding

Je kunt de hbo-opleiding MWD ook in drie jaar doen als je een mbo-opleiding op kwalificatieniveau 4 hebt afgerond. Je hebt dan recht op vrijstellingen.

Welke beroepen lijken er op?

Aanbevolen websites

  • De BPSW is de beroepsvereniging van professionals in het sociaal werk.
  • YouChooz is een website met allerlei wetenswaardigheden over beroepen en opleidingen in de gezondheidszorg, waaronder dat van maatschappelijk werker. Je vindt er ook uitgebreide informatie over alle vervolgopleidingen en carrièremogelijkheden in de zorgsector. Via de site kun je eveneens in contact komen met studenten, docenten en werknemers in het werkveld van MWD. 

Auteur: Marieke van Oosterhout

Je bent hier: Home Beroep Functies in de sector Sociaal Maatschappelijk werker