Vrouwen & Ambitie

Boekbespreking. Auteur: Anna Fels. Verschenen bij Uitgeverij Réunion.

Geen echt loopbaanboek, maar wel een boek waarin heel veel duidelijk wordt waarom vrouwen het vaak zo lastig hebben op de arbeidsmarkt. Waarom maken vrouwen minder carrière dan mannen en raken zo veel vrouwen gaandeweg uitgeblust?

Dit is een boek dat niet (zoals veel andere boeken over dit lastige onderwerp) meteen de moeizame combinatie van werk en moederschap aanwijst als boosdoener. Er blijken ook zo veel getalenteerde vrouwen zonder kinderen te zijn die niet ambitieus zijn of hun ambities niet weten te verwezenlijken. Die vrouwen hebben geen onderbroken carrière of een overladen dag- en nachtprogramma. En toch lukt het ook hen vaak niet hun oorspronkelijke ambities waar te maken. Hoe komt het toch dat vrouwen het op school en universiteit niet slechter doen dan mannen en toch de echte top niet bereiken en in de loop van hun carrière gedesillusioneerd raken?
Dit boek onderzoekt de dieperliggende oorzaken van de problemen die veel vrouwen ontmoeten in hun loopbaan.

Hardnekkige beelden

De schrijfster van het boek, Anna Fels, is een Amerikaans psychiater. Grondig ontrafelt ze de diepere drijfveren en motivaties van mensen –  mannen én vrouwen. Die blijken nog altijd in hoge mate ingegeven te worden door beelden die wij allen hebben over stereotiep mannen- en vrouwengedrag. Onderzoek wijst uit dat aan mannen nog altijd als vanzelfsprekend beelden worden toegedicht die alles met carrière te maken hebben (om er een paar te noemen: een man is autonoom, analytisch, assertief, heeft leiderschapskwaliteiten, is besluitvaardig, durft risico's te nemen). Aan vrouwen worden de beelden toegekend die te maken hebben met het onderhouden van relaties en vriendelijk en volgzaam gedrag. Men verwacht, aldus de beelden die uit het onderzoek naar voren kwamen, dat vrouwen meegaand, opgewerkt, verlegen, zorgzaam, goedgelovig en zachtzinnig zijn – allemaal woorden die hoegenaamd niets te maken hebben met carrière. Die beelden zijn hardnekkig, ook al hebben vrouwen de laatste decennia ogenschijnlijk in vrijwel alles dezelfde keuzes als mannen.
Fels betoogt dat vrouwen juist door de veelheid aan keuzes niet op een solide manier hun identiteit kunnen vormen. Er zijn te veel impliciete verwachtingen: ze moeten carrière maken (en dus voldoen aan de 'mannelijke' beelden), maar ook vrouwelijk zijn. Vrouwen moeten beelden die bij de vrouwenrol horen, verenigen met beelden die bij de mannenrol horen. En dat blijkt heel vaak (te) lastig. Carrièrevrouwen doen hun uiterste best om enerzijds zakelijk te zijn en er aan de andere kant vrouwelijk uit te zien en zich vrouwelijk te gedragen. Wie in dat laatste niet goed slaagt, wordt al gauw getypeerd als aseksueel. Het is dus voortdurend schipperen tussen delen van de identiteit. En dat is niet gezond voor het gevoel van eigenwaarde. Het is immers een bekend psychologisch gegeven: wie een gebrekkige identiteit ervaart, gaat uiteindelijk aan zichzelf twijfelen, met alle gevolgen van dien.

Ambitie en erkenning

Het beste aan Fels' boek is dat ze het woord 'ambitie' grondig onderzoekt en zich heeft afgevraagd wat dat nu werkelijk betekent. Uit haar analyse blijkt dat twee punten ertoe doen: vakmanschap en erkenning. Vakmanschap kun je verkrijgen door scholing, en daar slagen veel vrouwen vaak even goed in als mannen. Maar op het punt van erkenning zijn er grote verschillen tussen mannen en vrouwen, gedurende hun hele leven.
Voor vrouwen is het verkrijgen van erkenning lastiger en meer beladen dan voor mannen. Jongens leren dat van jongs af beter, onder andere doordat ze de competitie aangaan. Meisjes leren dat veel minder vanzelfsprekend, en als ze het leren, is het meer op grond van meegaand gedrag en uiterlijk dan op grond van prestaties. Vrouwen (en waarschijnlijk ook mannen) die geen erkenning krijgen voor keuzes die ze maken, zien hun ambities gaandeweg als sneeuw voor de zon verdwijnen. Op eigen kracht blijven volhouden en blijven geloven in jezelf, blijkt in de praktijk heel erg zwaar. Fels pleit er daarom voor dat vrouwen meer op zoek gaan naar bronnen die hun erkenning kunnen verschaffen. Ze noemt docenten, coaches en andere ondersteunende contacten als mogelijke bronnen van steun en erkenning.

De oplossing?

Het is jammer van het boek dat de manieren waarop mensen erkenning kunnen vinden niet wat explicieter zijn en dat Fels uiteindelijk een beetje doordraaft over het gebrek aan erkenning. De oplossingen in de vorm van politiek activisme doen wat gedateerd aan, en bovendien hebben de vrouwen die het treft, wel wat anders aan hun hoofd dan actievoeren. De cijfers en de sociologische gegevens in het boek zijn gebaseerd op Amerikaanse data en het is jammer dat deze in de vertaling niet bewerkt zijn naar de Nederlandse situatie (wat overigens geen sinecure zou zijn geweest).

Een gemiste kans van het boek is de titel. Door het woord 'vrouwen' in de titel zullen er weinig mannen zijn die het boek ter hand zullen nemen, terwijl er voor hun ook veel nuttigs in staat, voor zichzelf, maar ook om meer inzicht te krijgen in het vraagstuk hoe het beter kan met vrouwen op de arbeidsmarkt.

Auteur: Ysolde Bentvelsen