Omgaan met narcisme op de werkvloer
Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis waarbij iemand grote behoefte heeft aan bewondering, zichzelf graag belangrijk en groot maakt en weinig empathie heeft voor anderen.
Narcisme komt zowel bij mannen als bij vrouwen voor. Voor de leesbaarheid van het artikel hebben wij gekozen om het in de hij-vorm te schrijven. Maar daar waar ‘hij’ staat, kan ook ‘zij’ gelezen worden.
De term narcisme komt uit de Griekse mythologie: de mooie Narcissus wordt verliefd op zijn eigen spiegelbeeld en sterft van verlangen naar de persoon die hij in het water weerspiegeld ziet.
Kenmerken van narcisme
Iedereen is op z’n tijd wel eens egoïstisch en heeft een gevoel van eigenwaarde, maar een paar narcistische trekjes maken iemand niet meteen een narcist. Dat geldt ook wanneer iemand erg graag schouderklopjes ontvangt en daarvoor altijd zijn beste beentje voorzet.
De definitie van narcisme, in het woordenboek Van Dale:
Een narcist heeft een ziekelijke liefde voor zichzelf
De betekenis van narcisme gaat echter verder dan dat. Een narcistische collega of leidinggevende kan de sfeer binnen een organisatie behoorlijk bepalen.
De belangrijkste kenmerken van narcisme zijn:
- zelfoverschatting
- zich superieur voelen aan andere mensen
- gebrek aan empathie
- afkeer van kritiek (ook al is deze opbouwend)
- verslaving aan aandacht en grote behoefte aan bewondering
- misbruik van anderen voor eigen gewin
Een narcistische collega of leidinggevende in een organisatie is niet direct te herkennen; in het begin komt een narcist heel normaal over. Ze weten precies hoe ze een positieve indruk moeten maken, waardoor het vaak even duurt voor de ware aard naar bovenkomt. En zolang je doet wat er van je verlang wordt, zal je weinig tegenwerking verwachten. Een narcistische manager draagt je op handen als je hem duidelijk het gevoel geeft dat hij de macht heeft en de baas is. Maar o wee als je tegengas geeft of hem ergens mee confronteert, dan heb je de poppen aan het dansen. Dit gedrag komt voort uit een erg laag zelfbeeld gecombineerd met onvervulde behoeftes. Een narcistisch persoon handelt en denkt vanuit die behoeftes. Wanneer hij niet krijgt waar hij recht op meent te hebben, zal hij gaan manipuleren om zijn behoeftes alsnog vervuld te krijgen. Denk onder meer aan:
- woede-uitbarstingen
- vernedering
- negeren
- afspraken niet nakomen
- regels aan de laars lappen
- eigen regels hanteren
- liegen
- smoesjes verzinnen om misplaatst gedrag goed te praten
- treiterijen en pesterijen
- collega’s tegen elkaar opzetten
- zijn eigen prestaties overdrijven
- credits opstrijken voor werk dat een ander heeft gedaan
- met andermans veren pronken
- ervan doorgaan met andermans ideeën
Hij heeft geen enkel moreel probleem met zijn eigen houding en gedrag.
Dankzij hun onbedwingbare drang naar controle, status en erkenning schoppen narcisten het vaak tot hoog in de bedrijfstop. Hun zelfvertrouwen, ambitie, visie, charisma, optimisme en risicobereidheid helpen hen hierbij. Maar die eigenschappen hebben ook een keerzijde, zoals zelfoverschatting, roekeloosheid, arrogantie, gebrek aan inlevingsvermogen en obsessie met de eigen persoonlijkheid. Een narcist zaait angst en onzekerheid in een organisatie, waardoor de prestaties eronder lijden.
Is jouw collega/leidinggevende een narcist? Lees de volgende beweringen over narcistisch gedrag eens door en vraag je af of de bewering klopt.
Mijn collega/leidinggevende:
- Weet door zijn vlotte babbel andere mensen snel voor zich te winnen.
- Wordt boos als hij kritiek ontvangt.
- Loopt over iedereen heen.
- Pronkt met andermans veren.
- Vindt zichzelf beter dan anderen.
- Vindt dat hij recht heeft op een speciale behandeling.
- Profileert zichzelf graag als heel succesvol.
- Kan zich niet of nauwelijks in anderen inleven.
- Denkt vooral aan zichzelf.
- Heeft een negatieve uitwerking op de onderlinge sfeer.
- Kleineert collega’s in het openbaar.
- Heeft geen inzicht in de risico’s die hij neemt, ook niet als hij hierop wordt gewezen.
Heb je de meeste vragen met ‘ja’ beantwoord, dan is de kans groot dat je te maken hebt met een leidinggevende die narcistische trekjes vertoont.
Openlijk en verborgen narcisme
Een openlijk narcist doet geen moeite om te verbergen hoe geweldig hij zichzelf vindt. Voorbeeld: Donald Trump. Net als een openlijke narcist, voelt iemand met verborgen narcisme zich diep van binnen leeg, eenzaam en minderwaardig. Waar een openlijke narcist zich arrogant en extra zelfverzekerd voordoet, lijkt een verborgen narcist zich eerder onzeker en breekbaar te voelen. En hoewel hij of zij net zo egocentrisch, veeleisend en manipulatief is als de openlijke narcist, uit iemand met verborgen narcisme zich vooral passief.
Hoe kun je omgaan met een narcist?
Het is lastig om met narcistische mensen om te gaan. Je kunt hun gedrag vaak niet begrijpen en het kan van links naar rechts gaan, zelfs binnen een zeer korte tijd. Denk niet dat je een confrontatie kunt voorkomen als je beter je best doet om je narcistische collega te begrijpen. Hoe meer je dit gaat doen, hoe meer je gemanipuleerd wordt.
Misschien denk je dat mensen met narcisme hulp nodig hebben. Koester echter niet de hoop dat je een narcist kunt veranderen. Een echte narcist heeft namelijk een onverbrekelijk gevoel van superioriteit. Hij kan en wil nooit naar zichzelf kijken en zal de schuld voor zijn gedrag het liefst bij een ander neer willen leggen. Kijk liever naar je eigen gedrag. Daar heb je namelijk wel invloed op. Hoe reageer jij op hem? Het grote ego van de narcist is volkomen afhankelijk van het applaus van anderen.
Bekende narcisten: Pim Fortuyn, Steve Jobs, Kanye West en Donald Trump
Bron: psycholoog Martin Appelo in Een spiegel voor narcisten.
Narcisme hanteren
Bepaal voor jezelf welk weg je gaat bewandelen. Ga je het liefst voor de ‘makkelijke’ weg, dan kun je vriendjes met je narcistische collega of leidinggevende worden. Je kunt ook het contact met de narcist mijden en een andere baan gaan zoeken. Dat klinkt zwak, maar dat is het niet. Een narcist gaat voor macht en winnen en is daar erg bedreven in. Het is aan jou om te bepalen of je er de energie voor hebt om die (ongelijkwaardige) strijd aan te gaan.
Tot slot is er ook de moeilijke weg: het narcistische gedrag aan de kaak stellen. Ga je dit doen, zorg er dan voor dat je goed ‘bewapend’ bent want je kunt absolute tegenwerking verwachten. Houd er rekening mee dat anderen je vermoedens niet willen geloven en wegwuiven. Veel mensen kunnen zich niet voorstellen dat iemand zo ver kan gaan en op een destructieve manier kan handelen. Daarom wordt gedrag vergoelijkt en kunnen ze je vertellen dat het vast niet zo bedoeld is. Laat je niets wijsmaken. Een narcist is namelijk een charmeur eersteklas en meester in emotionele manipulatie.
Grenzen stellen
Stel in elk geval duidelijke grenzen naar je narcistische collega of leidinggevende en tolereer het niet als deze te ver gaat in zijn gedrag. Noteer alles, zodat je bewijzen hebt als hij beweringen doet die niet juist zijn. Probeer met die informatie je collega’s, leidinggevende en personeelszaken te overtuigen. Heb je hen eenmaal overtuigd, vorm dan samen een front en bouw een dossier op. Wees dus heel zorgvuldig in de wijze waarop je te werk gaat en neem de tijd voor de stappen die je gaat zetten.
Aanbevolen websites
- 21 kenmerken van een narcist - Psychologie Magazine
- De verschillende vormen van narcisme - door Charlotte van der Hoeven.
De auteur onderscheidt openlijk en verborgen narcisme, kwetsbaar en grandioos narcisme, kwaadaardig en overheersend narcisme. Voor elke vorm van narcisme geldt dat het "ik" voorop staat en dat voor zijn behoeften alles is geoorloofd.
Aanbevolen boeken
- Narcisme in organisaties Hoe overleef ik een narcistische manager? Alice Vlottes
- Omringd door narcisten, Hoe je ervoor zorgt dat de ego's van anderen jouw leven niet verpesten, Thomas Erikson.
Dit boek geeft antwoord op vele vragen over narcisme.
Auteur: Marieke van Oosterhout