Charisma

Nelson Mandela had het als geen ander. Hij had een bepaalde uitstraling en gaf anderen een prettig gevoel waardoor ze als vanzelf de wens hadden om bij hem in de buurt te zijn. Wie de x-factor heeft, weet anderen te inspireren en te motiveren en krijgt makkelijker en sneller dingen gedaan. Het is een vorm van communicatiekracht die je persoonlijke aantrekkingskracht op mensen versterkt. En het mooie is: charisma is niet een aangeboren talent of karaktereigenschap. Het is een soft skill die iedereen onder de knie kan krijgen.

Wat is charisma?

De oude Grieken verstonden onder charisma ‘genadegift’ of 'genadegave', wat impliceert dat het een persoonlijkheidskenmerk is die in je DNA verankerd zit en niet aan te leren valt. Toegegeven, sommigen hebben van nature de aangeboren aanleg in zich om anderen als een magneet naar zich toe te trekken en een bijzondere indruk te maken. Deze charismatici hebben als het ware een betoverend effect op andere mensen met een natuurlijke charme en aangename karakteruitstraling.

Maar charismatisch zijn is geen aangeboren begaafdheid. Het is een vaardigheid, een bekwaamheid, een kunde. En je hebt het waarschijnlijk meer dan je zelf denkt. Het is ondergesneeuwd of onontwikkeld gebleven. Charisma is het uitoefenen van een warme aantrekkingskracht, die door anderen wordt ervaren als een uitstraling. Die aantrekkelijkheid schuilt grotendeels in de kracht van je non-verbale communicatie. In de eenheid van je denken, doen en handelen.

Kenmerken van charisma

Er zijn dingen die charismatische mensen met elkaar gemeen hebben. Kenmerkend voor mensen met charisma is dat ze zichzelf zijn en zich niet beter of mooier voor doen dan ze zijn. Ze zijn sociabel, gaan gemakkelijk met iedereen een gesprek aan en benaderen anderen altijd met respect. Ze hebben een sterke persoonlijke aanwezigheid en stralen zelfvertrouwen uit. Ze kunnen zich empathisch inleven in de gevoelens van andere mensen en op emotioneel niveau contact met hen maken. Ze zijn authentiek en weten door hun manier van doen opgemerkt te worden en een impressie te maken. Ze raken anderen emotioneel met humor, een verrassend advies of een doorleefd en inspirerend verhaal. Ze zijn daardoor overtuigend en invloedrijk.

Ze zijn zeer communicatief en treden graag en gemakkelijk op de voorgrond om een boeiend verhaal te vertellen, maar ze kunnen ook bescheiden zijn als de situatie daarom vraagt.

Charismatische mensen zijn in het algemeen ontspannen zichzelf. Hoe echter je bent, hoe meer je werkt vanuit je eigenheid en kracht. Observeer het gedrag eens van mensen die jij charismatisch vindt. Kijk of je kunt bepalen welke zaken in lichaamstaal, houding of woorden jou opvallen.

Voordelen van charisma

Charisma is niet alleen belangrijk voor de groten der aarde of voor talentvolle acteurs en entertainers. Iedere professional geeft wel eens een presentatie of voert een sollicitatiegesprek. Charisma is een belangrijke kwaliteit als je anderen wilt beïnvloeden, overtuigen, inspireren of motiveren. Mensen luisteren makkelijker naar je en nemen eerder iets van je aan. Charisma vergroot dus je persoonlijke effectiviteit.

Managers, accountmanagers en verkopers met veel charisma hebben een voordeel ten opzichte van hun concurrenten die in dezelfde klantenvijver vissen. Ze hebben een grote gunfactor: ze wekken sneller vertrouwen, krijgen meer krediet als er zaken fout lopen en krijgen eerder opdrachten gegund. Maar ook leraren, verpleegkundigen en maatschappelijk werkers met een sterke persoonlijke uitstraling krijgen meer en sneller voor elkaar.

Natuurlijk is enkel een flinke dosis charisma niet genoeg om succesvol te zijn, maar het helpt je wel om gemakkelijker je doelen te bereiken.

Charismatische leiders

Leiderschap is een persoonlijke rol die je krijgt doordat medewerkers je vertrouwen en respecteren als hun leider. Charismatische personen worden vaak gezien als geboren leiders die medewerkers kunnen motiveren om hun werk met toewijding en bevlogenheid te doen.

Een charismatische leider komt zelfverzekerd maar ontspannen over. Hij is benaderbaar, houdt niet veel afstand tot zijn mensen, en gaat de werkvloer op om ze persoonlijk te ontmoeten en leren kennen. Hij luistert goed naar wat ze zeggen en begrijpt hun behoeften. Hij heeft een helikopterview: hij overziet ziet het grote geheel maar heeft ook oog voor details. Hij is proactief en is in staat problemen te herkennen voordat ze zich voordoen. In de omgang met zijn medewerkers gedraagt hij zich meer als coach dan als baas. Hij is niet autoritair, gebruikt geen gezag en geeft geen opdrachten of instructies, maar stelt vragen, luistert, ondersteunt en begeleidt. Dat maakt hem aimabel en sympathiek.

Tips voor meer charisma

Ben blij met jezelf

Charismatisch(er) worden gaat niet om het aanleren van trucjes of je mooier voordoen dan je bent. Als je doet alsof, val je vroeg of laat toch door de mand. Charisma komt van binnenuit. De ingrediënten om je (meer) charismatisch te durven voelen zijn zelfvertrouwen, zelfkennis en lef. En dat kan alleen als je weet wie je bent, wat je kunt en wat je wilt. Deze zaken ontwikkelen zich meer of minder vanzelf naarmate je ouder wordt, maar het hangt ook af van de mate waarin je:

• je openstelt voor feedback van anderen
• reflecteert op je eigen handelen
• het lef hebt om te experimenteren en fouten te maken
• buiten kaders kunt treden en openstaat voor leerervaringen
  

Wees optimistisch

Een pessimist staat vrijwel nooit als charismaticus bekend. Charisma en een optimistische kijk op de zaken zijn als yin en yang. Je positieve instelling sijpelt in heel je voorkomen door. Je moet niet die presentatie houden, je hebt de mogelijkheid om met jouw praatje die belangrijke klant te overtuigen dat jouw organisatie de beste oplossing is voor zijn probleem. Je moet niet alweer naar de zoveelste netwerkbijeenkomst, je hebt de mogelijkheid om interessante nieuwe mensen te leren kennen. Optimisme werkt aanstekelijk en trekt anderen aan. Anderen hebben ontzag voor je positieve blik en vinden je prettiger om mee om te gaan.

Geef persoonlijke aandacht

Wees nieuwsgierig naar de ander en luister oprecht en met volle aandacht naar wat hij je te vertellen heeft. Geef anderen het idee dat ze bijzonder zijn. Laat je eigen mening en vooroordelen achterwege, vat samen en vraag door. Daarmee toon je dat je echte interesse hebt in je gesprekspartner en niet alleen je eigen verhaal kwijt wilt. Je laat de ander spreken en reageert alleen non-verbaal, dus knik, hum, maak oogcontact en glimlach.

Kies de juiste woorden

Overtuigend communiceren doe je niet door lange volzinnen vol abstract taalgebruik en vakjargon. Gebruik in al je communicatie-uitingen – speeches, vergaderingen, artikelen, smalltalk – heldere en duidelijke taal. Maak wat je wilt overbrengen zo toegankelijk mogelijk voor je gesprekspartner, toehoorder of lezer.

Besteed aandacht aan een verzorgd uiterlijk

Toegegeven, schoonheid helpt wel mee in het creëren van charisma, maar ook als je niet moeders mooiste bent, kun je heel veel uitstraling hebben. Charisma is ook niet afhankelijk van hoe groot je bent. Gandhi was heel klein en mager, maar behoorlijk charismatisch. Belangrijk is dat je aandacht besteed aan je uiterlijke verzorging, dus passende kleding zonder gaten en vlekken, een gekapte haardos, een frisse huid en schone nagels. 

Bouw aan je expertstatus

Het helpt enorm als mensen je zien als een deskundige op een bepaald gebied. Zorg voor een visie en laat ergens je licht over schijnen. Communiceer je toekomstbeeld helder en duidelijk. Mensen voelen zich aangetrokken tot personen die inzichten helder over kunnen brengen en duidelijk kunnen maken waar ze in geloven en waarom ze doen wat ze doen.

Verbeter je lichaamstaal en het gebruik van je stem

Je lichaamstaal en stemgebruik bepalen voor een groot deel hoe je op anderen overkomt. Al die bewegingen die voor jou heel normaal zijn, kunnen een bepaalde indruk achterlaten. Als je wilt dat je lichaamstaal je charismatische uitstraling versterkt, probeer je lichaamstaal dan te richten op de ander. Voorkom een ongeïnteresseerde houding. Dit kun je doen door bewegingen te spiegelen en je lichaam naar de ander toe te draaien.

Als je op je werk een presentatie moet geven, bereid je dan voor. Het is een fabeltje dat je een inspirerend verhaal zomaar uit de losse pols kunt schudden. Dat kan niemand, zelfs niet president Obama. Denk van tevoren goed na over wat je wilt overbrengen en hoe je dat gaat doen. Dat hoeft niet te resulteren in volledig uitgeschreven teksten; een lijstje steekwoorden is voldoende. Denk na bij welke passages je je stem verheft of juist wat zachter gaat praten, of wanneer je je tempo versnelt of vertraagt of een handgebaar maakt.

Niet alleen wát je zegt is van belang, maar vooral ook hoe je dat doet. Mensen zijn vatbaarder voor de boodschap van iemand met een levendige stem en mimiek dan voor het verhaal van iemand wiens gezicht en stem weinig emotie verraden. Houd tijdens een presentatie je schouders naar achteren, duw je borst naar voren en loop tijdens de presentatie gerust heen en weer. Zo lijk je op je gemak en is het makkelijker de aandacht van je publiek vast te houden. Zorg voor afwisseling in je houding en je stem. Vraag eens feedback aan een collega of je manager. Laat hem vooral letten op je lichaamshouding en stemgebruik. Bewoog je voldoende, maakte je goed oogcontact? Zeiden je lichaamshouding en stemgebruik hetzelfde?

Het kost de nodige inspanning, maar iedereen kan charismatische gewoontes en kenmerken ontwikkelen.

Charismatisch als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan charisma net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te charismatisch en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is om dat te voorkomen. Als charismatisch een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van charisma?

De een is charismatisch, jij bent charismatischer. Dat is een kwaliteit. Maar kun je ook té charismatisch zijn? Jazeker. Overmatig charismatisch leiderschap in een organisatie kan doorslaan naar:

• Tunnelvisie of arrogantie. Je bent er stellig van overtuigd dat de organisatie op de goede weg is en dat jij brede steun geniet. Maar daardoor sta je niet meer open voor kritiek en tegenspraak.
• Persoonlijkheidscultus of afhankelijkheid van de leider. Je bent verwaand en ervan overtuigd dat de organisatie niet zonder jou kan. Een goede leider behoedt zijn organisatie voor die afhankelijkheid.
• Het niet zo nauw nemen met de regels. Je staat op zo'n hoog voetstuk dat je denkt dat de regels niet voor jou gelden. Je maakt je bijvoorbeeld schuldig aan onethisch of grensoverschrijdend gedrag jegens ondergeschikten en lagergeplaatsten.
  

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat charisma doorslaat naar een valkuil zijn:

• Bescheidenheid: je kunt jezelf op de achtergrond plaatsen als de situatie hierom vraagt. 
• Feedback ontvangen: je waardeert een boodschap van een ander over jouw gedrag of prestaties en je leert ervan.
  
• Openstaan voor tegenspraak: je geeft je medewerkers de ruimte om kritiek te geven op of zorgen te uiten over genomen besluiten en gemaakte keuzes.
  
• Integriteit: je oefent je functie adequaat en zorgvuldig uit, met inachtneming van je verantwoordelijkheden en de geldende regels.
  
• Respect: een gevoel van waardering, waarmee je laat merken dat je iemand aanvaardt en erkent als een gelijkwaardig en waardevol persoon.
  
• Jezelf misbaar en vervangbaar maken.
  

Wat zijn je allergieën?

Als je zeer charismatisch bent, dan kun je je ergeren aan iemand die:

• je hinderlijk onderbreekt of door je heen praat;
• kritisch of afwijzend reageert op je ideeën;
• jou geen aandacht en erkenning geeft;
• jouw autoriteit in twijfel trekt en uitdaagt;
• weinig interesse toont of niet betrokken is in een gesprek;
• competitief is en jou probeert te overschaduwen;
• jouw enthousiasme en energie niet beantwoordt;
• onoprecht of niet authentiek is in zijn interactie;
• voortdurend jouw aandacht of goedkeuring vraagt.
  

Charisma kan worden beïnvloed door culturele verschillen

Charismatische leiders en sprekers kunnen verschillend worden beoordeeld door mensen met verschillende culturele achtergronden, afhankelijk van hoe zij hun boodschap overbrengen.

Sommige culturen kunnen bijvoorbeeld meer waarde hechten aan formeel taalgebruik en formele presentatie, terwijl andere culturen juist meer waarde hechten aan informeel taalgebruik en een informele presentatie. Dit kan betekenen dat een leider of spreker die in de ene culturele context succesvol is met een informele en ongedwongen presentatiestijl, met dezelfde stijl in een andere culturele context minder succesvol kan zijn.

Het is daarom belangrijk om rekening te houden met culturele verschillen bij het beoordelen en gebruiken van charisma. Breng je boodschap over op een manier die voor de doelgroep begrijpelijk en aansprekend is. Dit kan helpen om ervoor te zorgen dat charisma effectief kan worden gebruikt om anderen te beïnvloeden en te overtuigen, ongeacht de culturele context waarin je je bevindt.

Wat is de betekenis van charisma?

De term charisma werd door de Duitse socioloog Max Weber gebruikt om een vorm van invloed aan te duiden die louter berust op iemands persoonlijkheid en grote uitstraling daarvan, ook al heeft die persoon geen officiële macht.

Aanbevolen video

Aanbevolen websites

• Charisma: dit is het en zo krijg je er meer van - door Deirdre Enthoven op Psychologie Magazine.
• Interessante gewoonten voor een professionele aantrekkingskracht - door Henk Veenhuysen.
• Hoe creëer ik charisma - Een stappenplan van Adine Faber-Versluis op Hoedoe.nl
  
• Tips om meer charisma te ontwikkelen - door Jelle Hermus op soChicken.

Aanbevolen boeken

• Charisma en charme, Adele Landauer, Van Duuren Psychologie. 
• Ik hoor het aan je stem. Elizabeth Ebbink, Uitgeverij Nieuw Amsterdam.
  

Auteur: Marieke van Oosterhout, met bijdragen van René Pijlman