Je stem als visitekaartje

Wanneer je een sollicitatiegesprek hebt, denk je na over wat je aantrekt en hoe je vragen slim beantwoordt. Je haalt alles uit de kast om een goede eerste indruk te maken. Maar denk je ook na over hoe je je stem inzet om dat te bereiken? Waarschijnlijk niet. En dat is een gemiste kans. Wist je dat de klank van je stem voor bijna veertig procent bepaalt hoe jij op een ander overkomt? Wat je zegt, is dus veel minder belangrijk dan hóe je het zegt. Het is dus verstandig om naast je kledingkeuze en antwoorden aandacht te besteden aan je stemgebruik.

De 55-38-7-regel

Of het nu gaat om een sollicitatiegesprek, onderhandeling of presentatie; de eerste indruk speelt een belangrijke rol. Die indruk wordt gevormd door wat een ander van je ziet, zoals je kleding en je uiterlijke verzorging, wat je zegt en de klank van je stem. En die stem vertelt vaak meer over hoe je je voelt of wat je van iets vindt dan de woorden die je uitspreekt. Zo blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse psycholoog dr. Albert Mehrabian dat van onze communicatie vijfenvijftig procent wordt bepaald door onze lichaamstaal, achtendertig procent door de klank van onze stem en slechts zeven procent door de woorden die we uitspreken. Het mag duidelijk zijn dat de impact van wat je zegt sterk bepaald wordt door je stemgeluid en manier van spreken.

Hoe werkt de stem?

Voordat we ingaan op de wijze waarop je stem iets over jou zegt, staan we eerst stil bij hoe de menselijke stem precies werkt. De stem is het geluid dat ontstaat doordat lucht in beweging wordt gebracht door een bijzonder trillingspatroon van de stembanden. Je stembanden, beter stemplooien genoemd vanwege de gelaagde structuur, is een onderdeel van het strottenhoofd en bestaat onder andere uit de stemspier, bindweefsel en een membraanachtig gedeelte aan de buitenrand van de stemplooien dat tijdens het spreken het meest beweegt. Tijdens het in- en uitademen staan de stemplooien uit elkaar. Als je geluid maakt met je stem gaan de stemplooien eerst vlak bij elkaar staan, zodat er een hele smalle spleet ontstaat. Vervolgens gaan de slijmvliesranden van de stemplooien tegen elkaar trillen. De spleet wordt daarbij afwisselend steeds weer gesloten en geopend. Dit gebeurt heel snel: bij mannen wel honderd keer per seconde en bij vrouwen wel tweehonderd keer. Die trilling bepaalt je stem, niet alleen in hoogte, maar ook in luidheid. Dit primaire geluid wordt vervolgens in de mond-, neus- en keelholte - het spraakkanaal - verder vervormd tot spraak en wordt versterkt.

Daarnaast draagt de wijze waarop je je spraakkanaal instelt bij aan jouw persoonlijke klankkleur, ook wel timbre genoemd. Het timbre van je stem wordt dus voor een deel bepaald door je bouw (van spraakkanaal, strottenhoofd, borstkas et cetera) en voor een ander deel door de wijze waarop je je stem en spraak aanstuurt. Op dit laatste heb je zelf invloed. Omdat de bouw van het strottenhoofd en het spraakkanaal bij ieder mens anders is en ieder mens zijn spieren op een andere manier gebruikt, klinkt geen enkele stem hetzelfde. Met name de klankkleur is een aspect dat de ene stem onderscheidt van de andere.

Welke aspecten hebben invloed op je stem?

Wanneer je praat, breng je niet alleen feitelijke gegevens over. Je stem onthult ook hoe jij je hierbij voelt of wat je denkt over datgene wat je zegt. Dit kun je namelijk ‘verraden’ door veranderingen in melodie, dynamiek, ritme en timbre. Dit zijn aspecten die ook je expressie bepalen. Ook de algemene toonhoogte waarop en de luidheid waarmee je spreekt, de wijze van articuleren en je ademhaling kunnen veel verraden. Zo heeft je stem altijd een flink aandeel in hoe je overkomt. Dit zijn aspecten die je zelf kunt veranderen.

Toonhoogte

Dat iedereen op een andere toonhoogte spreekt, wordt onder meer bepaald door de lengte van je stembanden. Hoe korter je stembanden zijn, hoe hoger je stem is. Vrouwen hebben bijvoorbeeld kortere en dunnere stembanden dan mannen, waardoor hun stem doorgaans hoger is. Dat wil niet zeggen dat mannen geen hoge stem kunnen hebben, integendeel. Ook vrouwen kunnen een lage stem hebben. Maar voor zowel mannen als vrouwen geldt dat hoe lager de stem is, hoe zekerder en stabieler je overkomt en hoe meer overtuigingskracht je hebt. Een hoge stem wordt vaak geïnterpreteerd als kinderlijk en betuttelend. Zeker wanneer je op een functie solliciteert waarbij autoriteit belangrijk is, is het verstandig je stem niet te hoog te laten klinken.

Klemtonen en intonaties

Intonatie gebruik je als het ware om leestekens in een gesproken zin hoorbaar te maken, waardoor het voor de luisteraar minder moeite kost om de inhoud op te nemen. Een goede intonatie of expressie drukt ook levendigheid uit. Met een goede intonatie weet je de aandacht van je luisteraar vast te houden. Bovendien maak je door extra accenten duidelijk welke informatie je belangrijk vindt en voor je gesprekspartner de moeite van het onthouden waard is. Een klemtoon omhoog duidt op enthousiasme: ‘Ik heb zó’n leuke vakantie gehad’ of ‘Ik heb echt met pleziér bij bedrijf x gewerkt’, een klemtoon omlaag geeft meer gewicht: ‘Ik ben het er NIET mee eens’. 

De manier waarop je spreekt kan overigens ook je boodschap tegenspreken. Als je op een monotone manier zegt dat je zeker leiderschapskwaliteiten hebt, zal je gesprekspartner meer geloof hechten aan de expressie die je door je intonatie geeft dan aan de letterlijke woorden die je uitspreekt.

Spreektempo

Veel sollicitanten hebben tijdens een sollicitatiegesprek de neiging te snel te spreken. Zenuwen en zoveel mogelijk informatie in een korte tijd willen geven zijn hier belangrijke oorzaken van. Het is in veel gevallen beter om de informatie die je geeft te doseren. Je gesprekspartner kan deze namelijk slechts beperkt opnemen en onthouden. Bovendien vinden de meeste mensen een rustige spreeksnelheid prettiger dan een snelle. Praat langzaam en doordacht, zo maak je wat je zegt belangrijk en kom je zelfverzekerd over. Voor de juiste spreeksnelheid let je ook op het spreektempo en -ritme van je gesprekspartner. Uit onderzoek blijkt dat we mensen die in hetzelfde tempo spreken als wijzelf competenter en aantrekkelijker vinden dan mensen die sneller of langzamer praten. Als je gesprekspartner een snelle spreker is, kun je je tempo iets verhogen. Spreekt hij langzaam, praat zelf dan ook wat rustiger.

Volume

Uit het volume waarmee mensen spreken destilleren werkgevers vaak allerlei karaktereigenschappen. Mensen die luid spreken zijn dominant, mensen met een zachte stem zijn onzeker, verlegen of niet enthousiast. En vaak klopt dit, maar niet altijd. In sommige culturen is het bijvoorbeeld heel gewoon dat je zachter praat tegen iemand die hoger in rang is dan jij. Het is belangrijk dat je luid genoeg spreekt om zelfverzekerd over te komen. Breng wisselingen in je stemvolume aan, zo houd je je presentatie levendig. Net als bij de toonhoogte spiegel je je volume aan dat van je gesprekspartner. Wanneer je dit niet doet, kun je ongevoelig overkomen – je spreekt te luid – of juist overgevoelig – te zacht – en maak je niet echt contact met de ander.

Articulatie

Articuleren is het duidelijk en nauwkeurig uitspreken van woorden en klanken. Doe je dit goed, dan ben je voor anderen goed te verstaan. Sommige mensen mompelen of slikken letters in, waardoor het lastig is ze goed te volgen. Dit kan tijdens een gesprek zorgen voor irritaties, zeker wanneer je gesprekspartner vaak moet vragen of je wilt herhalen wat je zojuist zei. Om goed verstaanbaar te zijn, is het belangrijk om je woorden te ‘proeven’. Dit doe je door met je tongpunt te articuleren, dus voor in je mond. Je voelt de woorden dan over je lippen rollen. Hierdoor spreek je meer bewust en met smaak en ben je een prettig persoon om naar te luisteren.

Opdracht: hoe klinkt jouw stem?

Weet jij eigenlijk wel hoe jouw stem klinkt? Hard of zacht? Schel of warm? Vraag ook aan familie en vrienden hoe jouw stem op hen overkomt. Het is een goed idee om ook een gesprek dat je voert of een toespraak die je houdt op te nemen en later terug te luisteren. Veel mensen vinden het eng om hun eigen stem terug te horen. Meestal klinkt deze heel anders dan hoe je hem zelf hoort. Je kunt hiervoor een bandrecorder gebruiken of de opnamefunctie van je smartphone. Zo kun je erachter komen waar je aan zou kunnen werken. Weet je ook hoe je stem reageert onder bijzondere omstandigheden, zoals stress? Bij de een gaat de stem omhoog, de ander gaat sneller spreken, hoog ademen of piepen. Wanneer je je bewust bent van de manier waarop je stem reageert op stress, kun je dit herkennen en manieren verzinnen om hiermee om te gaan.

Knobbeltjes op de stembanden, heesheid en ademhalingsproblemen kunnen je stem anders doen laten klinken of voelen dan normaal. Heb je stemklachten, dan is het slim om dan een stemtherapeut te raadplegen. Wanneer je geen gezondheidsklachten hebt, maar wel je stem beter wilt gebruiken, ga je naar een stemtrainer. Met een paar lessen kun je al veel verbeteren.

Sollicitatiegesprek voorbereiden

Warm je stem goed op wanneer je een sollicitatiegesprek hebt. Op die manier kun je je stem zo optimaal mogelijk inzetten om datgene uit te stralen wat jij wilt, bijvoorbeeld overwicht, empathie of enthousiasme. In de trein is het misschien wat lastig, maar in de auto kun je prima gek doen met je stem. Tril met je lippen alsof je een auto nadoet, maak het geluid van een kikker om je stembanden op te warmen en neurie een liedje op de radio mee zodat je stem verschillende stembuigingen maakt. Oefen ook woorden die je lastig vindt om uit te spreken, zoals vakjargon of lange functietitels, zoals ocean marine account executive officer. Een optimaal klinkende stem is een stem waarvan de mogelijkheden optimaal worden benut.

Aanbevolen boek

• Ik hoor het aan je stem. Elizabeth Ebbink, Uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Met dank aan: Liselotte Hambeukers-Nollet, stemtrainer en stemtherapeut van Stemkunst.

Auteur: Marieke van Oosterhout