Empathie

Empathie is het vermogen om je in te leven in de gevoelens van andere mensen en mee te leven met hun emoties. Empathisch vermogen is een vorm emotionele verbinding met andere mensen en is een belangrijk element van emotionele intelligentie.

Als je je kunt verplaatsen in de ander, dan begrijp je zijn of haar emoties beter, kun je begrip tonen, tactvol zijn en effectiever communiceren. Zonder medeleven praat je langs elkaar heen of ontstaan er conflicten. Empathie begint met het waarnemen en invoelen van verbale en non-verbale boodschappen van iemand anders. Je kunt iemand echte aandacht geven, luisteren op emotioneel niveau en gevoelig voor zijn of haar gevoelens.

Empathie heeft veel te maken met inlevingsvermogen of sensitiviteit: het vermogen om je in te leven in de situatie van een ander en zijn belangen, wensen en behoeften te begrijpen. Daarmee kun je ook begrijpen en aanvoelen hoe iemand zich in een bepaalde situatie zou kunnen voelen. Terwijl empathie dus meer gericht is op het delen van emoties, is inlevingsvermogen meer gericht op het begrijpen van hoe iemand zich zou kunnen voelen in een bepaalde situatie.

Inlevingsvermogen en empathie gaan vaak hand in hand en zijn belangrijke soft skills voor professionals in vele beroepen.

Empathisch vermogen als competentie

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie empathisch vermogen staat op een enkele lijst met algemene competenties.

In sommige beroepen is empathisch vermogen een vereiste competentie die onderdeel is van de opleiding. Dit geldt bijvoorbeeld voor artsen en verpleegkundigen, therapeuten en hulpverleners, advocaten, docenten.

Gerelateerde competenties, vaardigheden en kwaliteiten

Een empathisch persoon heeft meestal een groot inlevingsvermogen en is een goede luisteraar.
  • Inlevingsvermogen: het vermogen om je in te leven in de situatie van een ander en rekening te houden met zijn of haar belangen, wensen en behoeften.
  • Afstand bewaren: je bekijkt de situatie en lost problemen op zonder te zeer emotioneel betrokken te raken.
  • Mensenkennis: je hebt antwoord op vragen als: Waarom gedragen mensen zich zoals ze doen? Hoe is dat gedrag te beïnvloeden? Wat is de beste manier om mensen van iets te overtuigen?
  • Zelfbeheersing: je bent in sterk emotionele situaties in staat om met je eigen emoties om te gaan.
  • Actief luisteren bestaat uit: iemand je volle aandacht geven, belangstelling tonen, iemand de ruimte geven zijn verhaal te doen, laten merken dat je aandachtig bent met een samenvatting, vragen stellen, doorvragen en feedback geven.
  • Emotionele intelligentie is het vermogen om je eigen emoties en die van anderen te herkennen, te begrijpen en te beheersen.
  • Compassie is het vermogen om mee te voelen met iemand die pijn, lijden of ontbering ervaart.
  • Begrip wil zeggen dat je het perspectief van een ander kunt zien en hun emoties en ervaringen echt kunt begrijpen.
  • Openheid wil zeggen dat je ontvankelijk bent voor de gedachten, gevoelens en ervaringen van anderen zonder oordeel of vooroordeel.
  • Geduld is het vermogen om rustig en begripvol te wachten tot de gedachten, gevoelens en behoeften van iemand anders tot uitdrukking komen, zelfs als dat tijd kost.

Cognitieve en affectieve empathie

Er wordt wel onderscheid gemaakt tussen twee vormen van empathie:

  • Cognitieve empathie is het vermogen om het perspectief of de emoties van iemand anders te begrijpen zonder ze zelf te voelen. Het gaat om het kunnen identificeren en begrijpen van de gevoelens en gedachten van een ander, zonder die gevoelens of gedachten noodzakelijkerwijs te delen.
  • Affectieve empathie (soms ook emotionele empathie genoemd) daarentegen houdt niet alleen in dat je de emoties van iemand anders begrijpt, maar ook dat je ze zelf voelt. Het is een emotionele respons waarbij je de gevoelens van een ander deelt.

Het onderscheid tussen de twee is dat cognitieve empathie begrip inhoudt, terwijl affectieve empathie gevoel inhoudt. Hoewel beide vormen van empathie belangrijk zijn bij het opbouwen van relaties en het begrijpen van anderen, wordt affectieve empathie vaak als krachtiger beschouwd omdat het een diepere emotionele verbinding met zich meebrengt.

In welke situaties is empathisch vermogen van belang?

Empathisch vermogen is een eigenschap die in verschillende professionele situaties van belang is:
  • Je empathische vermogen speelt een rol bij het voeren van een slechtnieuwsgesprek, bijvoorbeeld als manager of teamleider. In sommige beroepen, bijvoorbeeld als verpleegkundige, moet je vaker dan in andere beroepen zachtaardig een nare boodschap overbrengen. Het slechtnieuwsgesprek vergt bepaalde vaardigheden en strategieën waarmee je de schade kunt beperken.
  • Met een goed empathisch vermogen kun je de teamrol van Groepswerker volgens het model van Belbin vervullen.
  • Je moet op je hoede zijn bij het omgaan met een narcist op de werkvloer. Narcisten hebben een gebrek aan empathie en doen niet aan emotionele wederkerigheid. Ze walsen gewoon over je heen.

Empathie als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan empathie net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te empathisch en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is om dat te voorkomen. Als empathisch vermogen een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van empathie?

De een is empathisch, jij bent empathischer. Dat is een kwaliteit. Maar kun je ook té empathisch zijn? Jazeker. Overmatig empathisch vermogen kan doorslaan naar:
  • De problemen en emoties van de ander overnemen en deze voelen en beleven als een eigen verantwoordelijkheid en eigen emoties. Meeleven wordt dan meelijden.
  • Moeite hebben met het stellen en handhaven van persoonlijke grenzen, omdat dat de ander kan kwetsen of teleurstellen.
  • Emotionele uitputting door het voortdurend absorberen en internaliseren van andermans emoties. Hierdoor kan iemand moeite hebben met het reguleren van de eigen emoties en overweldigd raken.
  • Verwaarlozing van zelfreflectie en eigen persoonlijke behoeften. Iemand kan zozeer gericht zijn op de gevoelens van anderen, dat hij zijn eigen behoeften verwaarloost.

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat empathie doorslaat naar een valkuil zijn:

  • Afstand bewaren: je bekijkt de situatie professioneel en lost problemen op zonder te zeer emotioneel betrokken te raken.
  • Assertiviteit: je spreekt je gedachten, gevoelens en meningen uit op een directe, eerlijke en gepaste wijze. Je komt op voor je eigen belangen en geeft je grenzen aan.
  • Zelfbeheersing: in sterk emotionele situaties ben je in staat om met je eigen emoties om te gaan; je hebt controle over je eigen gedrag, slaagt erin wensen, behoeften en driften in de hand te houden en je weet escalaties te voorkomen.
  • Zelfreflectie: je blikt terug op je eigen gedrag en ervaringen, denkt daarover na om zo tot nieuwe inzichten te komen en nieuwe keuzes te maken.

Wat zijn je allergieën?

Als je hoog-empathisch bent, dan kun je je ergeren aan iemand die:

  • Ongevoelig is en andermans gevoelens negeert of wegwuift.
  • Slecht luistert.
  • Egocentrisch is en voortdurend over zichzelf praat.
  • Andermans grenzen negeert of overschrijdt.
  • Weinig emotionele steun biedt en oppervlakkig of afwijzend reageert op andermans behoeften.
  • Zich oneerlijk, bedrieglijk of manipulatief gedraagt.
  • Narcistische trekjes heeft.
  • Vooringenomen is, vooroordelen heeft of discrimineert.

Hoe kun je empathisch vermogen aantonen bij een sollicitatie?

Je solliciteert op de functie van jongerenwerker. ‘Empathisch vermogen’ is één van de functie-eisen. Je weet precies wat ze ermee bedoelen. Immers, je moet je kunnen inleven in de situatie en culturen van jongeren.

Als vader van twee opgroeiende pubers weet je wel wat er omgaat bij de jeugd. Daarnaast ben je in je vrije tijd groepsleider van een scoutinggroep en ben je trainer van een voetbalelftal van jongens van 14 en 15 jaar.

Dit verwerk je in je sollicitatiebrief en je zorgt ervoor dat je tijdens je sollicitatiegesprek een aantal voorbeelden volgens de STARR-methode paraat hebt.

Andere voorbeelden

  • Medische carrièretijgerMakelaar: Een huis kopen is een ingrijpende gebeurtenis voor mijn klanten. Daarom probeer ik altijd zo goed mogelijk te luisteren en me in te leven in de wensen van mijn klanten. Het heeft vaak te maken met privéomstandigheden en de relatie, zoals sociale status of een kinderwens. Het geeft me veel voldoening als mensen het huis van hun dromen hebben gevonden.
  • Psychiatrisch verpleegkundige: Ik kan mezelf goed verplaatsen in een patiënt. Ik voel en zie het wanneer een patiënt boos gaat worden. Een blik of bepaalde beweging is voor mij vaak al genoeg om te zien of ik moet ingrijpen. Op die manier heb ik bijna nooit te maken met agressieve patiënten.

Voorbeelden van competentiegerichte vragen over empathie tijdens het sollicitatiegesprek:

  • Heb je wel eens een gesprek gevoerd waarbij je cliënt emotioneel reageerde? Hoe heb je toen gehandeld?
  • Wanneer heb je voor het laatst een medewerker feedback gegeven? Hoe heb je dat aangepakt? Hoe reageerde die persoon?
  • Kun je een voorbeeld geven van een situatie waarin je de gevoelens of gedachten van een ander aanvoelde?

Het begrip empathie

Het woord empathie is afgeleid van het Griekse woord ‘em-patheia’, dat letterlijk ‘in gevoel’ betekent. De juiste spelling is met een 'h', maar soms wordt ook empatisch vermogen geschreven, wat eigenlijk een spelfout is. 

Aanbevolen websites

Aanbevolen boek

  • Empathie, Roman Krznaric. Dit boek beschrijft hoe de hoog-empathische mens in elkaar zit en hoe we zo iemand kunnen worden.

Auteur: René Pijlman

Je bent hier: Home → Functioneren → Samenwerken → Sociale eigenschappen → Empathie