Doorvragen

Doorvragen wil zeggen: een vervolgvraag of verdiepende vraag stellen naar aanleiding van het antwoord van de ander op jouw eerdere vraag.

Een gesprek begin je met een open vraag. Na een goede open vraag, bijvoorbeeld in een marktonderzoek, krijg je een uitgebreid antwoord. In dat antwoord zitten vaak meerdere onderdelen (“ik houd van kaas, van pasta, van groente en nog wel meer dingen...”) of er zitten vaagheden in (“nou varkensvlees eet ik niet zo heel vaak”). Dan wordt het tijd om door te vragen met een vervolgvraag ofwel follow-up-vraag.

Waarom doorvragen?

Doorvragen is een speciale vorm van goede vragen stellen. Je vraagt door op het antwoord op een open vraag. Met doorvragen bereik je veel in een gesprek. Je kunt:

• onduidelijkheden of vaagheden ophelderen
  
• hoofd- en bijzaken scheiden in het antwoord
• tegenstrijdigheden oplossen

Reageer op vaagheden

Soms geeft de ander niet graag een duidelijk antwoord of hij weet het nog niet precies. Hij draait erom heen, geeft een nietszeggend antwoord, vertelt een mop of plakt wat beeldspraken aan elkaar. “Ja dan weet je wel hoe laat het is, ik zag het lijk al drijven.” Of de ander is in de war van de vraag en gaat zenuwachtig aan zijn ring zitten draaien. Een goede vragensteller laat de ander daarmee niet wegkomen. Hij gaat erop in. 

“Ik zie dat het lastig voor je is.”

“Wat bedoel je precies? Welk lijk zag je drijven?”

“Je zegt dat je je baas een moeilijke man vond. Kun je daar een voorbeeld van geven?”

“Je houdt veel van groente. Wat vind je daar zo lekker aan?”

“Wanneer merkte je dat het slechter ging met die leverancier?” 

Breng ordening aan in het antwoord

Soms roept de ander heel veel dingen tegelijk op je vraag. Dan is het nodig om het antwoord in stukken te hakken en te sorteren. “Je noemt spaghetti met tomatensaus, kaasfondue en gebraden kip. Wat eet je nu het liefste?” “Welke andere redenen kun je nog bedenken?”, “Wat is nu de belangrijkste reden voor je besluit om weg te gaan?”  

Confronteer met tegenstrijdigheden

Soms blijf je lang bij een onderwerp stil staan. De kans is dan groot dat de ander dingen zegt die met elkaar in tegenspraak zijn of dat hij in de loop van het gesprek van mening verandert. Dat is een goed moment voor een vervolgvraag. Je vat beide uitspraken samen en vraagt vervolgens wat precies de mening van de ander is. “Aan het begin van het gesprek zei je dat je collega je goed heeft ingewerkt. Nu hoor ik je zeggen dat zijn instructies niet duidelijk waren. Welke conclusie moet ik trekken over de ondersteuning van je collega?” 

Vooral in een beoordelingsgesprek, waaraan veel consequenties zijn verbonden, is het belangrijk dat je alert bent op tegenstrijdigheden en daarop doorvraagt. Vaak zijn juist dit belangrijke onderwerpen. 

Valkuilen bij doorvragen

Bij een vervolgvraag mag je alleen ingaan op wat de ander al gezegd heeft. Stel dat de ander heeft gezegd. “Volgens mij ging het al een tijdje niet zo geweldig met die leverancier.” Dan mag jij er niet van maken dat hij wel over de kop zou gaan. Dan leg je de ander woorden in de mond. 

Overdrijf het gedrag van de ander niet en ga ook niet interpreteren. Een heel vervelende follow-up-vraag is: “Waarom word je nou zo zenuwachtig van mijn vraag?” “Bedoel je dat je baas eigenlijk gewoon slecht leiding gaf?” 

Je stelt een gesloten of half gesloten vervolgvraag waarmee je de ander op een verkeerd spoor zet. Als je je baas hebt gevraagd naar je carrièrekansen en hij blijft een beetje vaag, dan is dit geen goede vervolgvraag: “Dus je denkt dat ik weinig mogelijkheden heb hier?” Vraag liever: “Wat kun je me aanraden als ik in dit bedrijf verder wil komen?” Dat is neutraler en vooral veel positiever. 

Wat komt er in een gesprek na doorvragen?

Als je het idee hebt dat je genoeg informatie hebt verzameld, is het tijd om samen te vatten en te ‘reflecteren’. Je herhaalt nog eens de belangrijkste punten zodat je ze bijvoorbeeld kunt vastleggen in notulen. Dit is dé manier om SMARTe doelstellingen te formuleren. En ook om SMARTe afspraken te maken. Dit zijn afspraken waarvan later niemand meer kan zeggen: "Ja, maar zo had ik het niet bedoeld hoor...." Een goede voorzitter is een kei in LSD'en. Als het onderwerp helemaal is afgerond, begin je een nieuw onderwerp met een open vraag.

Hoe toon je bij een sollicitatie aan dat je kunt doorvragen?

Stel: je solliciteert op een vacature van journalist bij een landelijk dagblad. In de vacaturetekst lees je dat je kritisch moet kunnen doorvragen. Als journalist heb je de taak de waarheid te achterhalen, in ieder geval moet je de lezers een juiste voorstelling van zaken geven. Je doet dat door kritisch te luisteren naar het verhaal van de degene die je interviewt en door te vragen op hetgeen hij zegt, of juist niet zegt.

In je huidige baan als journalist bij een regionale krant sta je vanwege je vaak scherpe manier van doorvragen en confronteren bekend als ´de piranha´. Met een halfbakken antwoord neem jij geen genoegen. Hierdoor heb je al een flink aantal 'scopes' op je naam staan.

Dit verwerk je in je sollicitatiebrief. Word je uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek, zorg dan dat je tijdens het gesprek zelf ook enkele vragen stelt aan de recruiter. Denk aan een vraag over de sfeer binnen de organisatie of over het verdere verloop van de procedure. Je komt zo heel geïnteresseerd over. Als je een onduidelijk antwoord krijgt, dan vraag je natuurlijk door.

Andere voorbeelden

• Maatschappelijk werker: Open en gericht doorvragen is in mijn werk heel belangrijk. Met doorvragen krijg ik vaak een echt goed beeld van de problemen die een cliënt heeft en geef ik tegelijk de cliënt zelf ook nieuwe inzichten in zijn situatie.
• Leraar: Laatst zag ik dat de armen van een van de kinderen uit mijn klas onder de blauwe plekken zat. Ik vroeg hem hoe dat zo kwam. Hij vertelde me dat hij van het klimrek was gevallen. Toen ik door bleef vragen, begon hij te huilen. Hij vertelde dat zijn vader hem had geslagen en dat dit wel vaker gebeurde.

• Informatiespecialist: Om uit de enorme veelheid aan informatie precies dat stukje te vinden wat de opdrachtgever nodig heeft, geeft een enorme kick. Om te voorkomen dat ik op zoek ga naar irrelevante informatie, vraag ik altijd goed door. Zo weet ik precies wat ze willen weten en besteed ik mijn tijd efficiënt.

Voorbeelden van competentiegerichte vragen over doorvragen tijdens het sollicitatiegesprek:

• Geef een voorbeeld van een situatie waarin je doorgevraagd hebt en daardoor tot een andere conclusie kwam dan aanvankelijk.
• Beschrijf een situatie waarin je het gevoel had dat je gesprekspartner iets anders zei dan hij/zij eigenlijk bedoelde. Wat heb je gedaan?

Auteur: Isabelle Langeveld