Leiderschap

Leiderschap is het vermogen om individuen of groepen te inspireren tot een gedeelde visie en hen daarmee te leiden en beïnvloeden in de richting van een gemeenschappelijk doel.

Effectief leiderschap omvat het communiceren van duidelijke richting en doelen, het creëren van een positieve en productieve werkomgeving, en het ondersteunen en motiveren van teamleden om hun volledige potentieel te bereiken. Het vereist sterke besluitvormingsvaardigheden, het vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor de resultaten.

Een goede leider fungeert als rolmodel en mentor, geeft anderen het goede voorbeeld en biedt begeleiding en ondersteuning wanneer dat nodig is. Leiderschap is te vinden in vele omgevingen, waaronder het bedrijfsleven, de politiek, sport en maatschappelijke organisaties.

Sommige mensen hebben van nature leiderschapsgaven, maar veel leiderschapscompetenties kun je ook ontwikkelen zonder aangeboren talenten.

Wat is het verschil tussen leiderschap en leidinggeven? Leidinggeven is een formele rol met gezag en bevoegdheden binnen een organisatie, terwijl leiderschap een persoonlijke rol is die gebaseerd is op het vertrouwen van medewerkers, opgebouwd door sterke leiderschapsvaardigheden (waaronder bekwaam leidinggeven) en respectvol optreden.

Wat betekent leiderschap concreet?

Leiderschapscompetenties en -kwaliteiten

We beschrijven hier de leiderschapskwaliteiten en -competenties die bijdragen aan effectief leiderschap. Dit helpt je niet alleen om je eigen leiderschapsvaardigheden te ontwikkelen, maar ook om te begrijpen welke aanvullende vaardigheden nuttig kunnen zijn in verschillende situaties.

Kerncompetenties en -kwaliteiten die leiderschap kenmerken

• Visie ontwikkelen: Een leider denkt strategisch, ontwikkelt een duidelijke visie en communiceert deze effectief om richting te geven en inspiratie te bieden aan een team.
• Besluitvaardigheid: Je neemt vlot weloverwogen beslissingen, zelfs onder druk. Een besluitvaardige leider zorgt voor duidelijkheid en richting binnen het team, krijgt vertrouwen en respect, en bevordert een cultuur van daadkracht en verantwoordelijkheid.
• Verantwoordelijkheid: Als leider neemt je verantwoordelijkheid voor je acties en beslissingen, evenals voor het succes en de fouten van je team.
• Integriteit: Eerlijkheid en ethisch gedrag zijn essentieel om vertrouwen en geloofwaardigheid op te bouwen.
• Authenticiteit: Een leider die zichzelf blijft en oprecht is, bouwt sterkere relaties en vertrouwen op binnen het team.
• Doelgerichtheid: Je stelt duidelijke en haalbare doelen, en werkt vastberaden en volhardend aan het bereiken ervan.
• Verbindend vermogen: De capaciteit om mensen te verbinden en samen te brengen, wat samenwerking en teamgeest bevordert.
• Medewerkers ontwikkelen: Je zorgt ervoor dat je medewerkers zich ontwikkelen in de uitvoering van hun werk. Dat doe je bijvoorbeeld door op een motiverende manier feedback te geven op hun functioneren en door hun sterke punten te stimuleren.
• Respect: Wanneer jij mensen respectvol behandelt, zien ze jou als warm, vriendelijk, competent, belangrijk en invloedrijk. Dat zijn aanzienlijke leiderschapskwaliteiten waarmee je respect inboezemt.
• Emotionele intelligentie: Het vermogen om de eigen emoties en die van anderen te herkennen en te beheersen.
• Empathie: Het vermogen om je in te leven in de emoties en perspectieven van anderen.
  

Essentiële competenties en kwaliteiten waarover je als leider moet beschikken

• Betrouwbaar: Je komt afspraken na, bent eerlijk en transparant, en neemt verantwoordelijkheid voor je besluiten en acties. Daardoor boezem je vertrouwen in, steunen medewerkers je als leider en moedig je samenwerking en open communicatie aan.
• Communicatievaardigheden: Je kunt ideeën en gedachten effectief en overtuigend overbrengen om doelen en verwachtingen duidelijk te maken.
• Coachen: Teamleden begeleiden en ondersteunen in hun professionele ontwikkeling.
• Delegeren: Taken en verantwoordelijkheden overdragen en toevertrouwen aan een medewerker.
• Mensenkennis: Je hebt inzicht in het gedrag, de gedachten en de emoties van anderen. Het is een combinatie van empathie, intuïtie en ervaring die je helpt om anderen beter te begrijpen en in te schatten.
• Medewerkers motiveren: Je kunt je medewerkers inspireren en aanmoedigen om hun werk goed te willen doen.
• Probleemoplossend vermogen: Je kunt creatieve en praktische oplossingen bedenken voor complexe problemen door middel van kritisch denken en analyse.
• Samenwerken in een team en teammanagement: Teams kunnen samenstellen, leiden en ontwikkelen om  gemeenschappelijke doelen te realiseren.
  
• Veranderingsmanagement: Flexibel en adaptief zijn in het leiden van organisatieveranderingen en het begeleiden van teams door transities.
• Samenwerkingsvaardigheden: Effectief samenwerken met anderen om gezamenlijke doelen te bereiken.
• Strategisch denken: Langetermijnvisie ontwikkelen en plannen maken die aansluiten bij de strategische doelen van de organisatie.
• Bescheidenheid: Het vermogen om je eigen successen te erkennen zonder arrogant te worden, wat respect en loyaliteit van het team oplevert.

Zeven eigenschappen van effectief leiderschap volgens Stephen Covey

In zijn fameuze boek De zeven eigenschappen van effectief leiderschap stelt Covey dat we de kwaliteit van ons werkende leven en privéleven kunnen verbeteren door 7 eigenschappen te ontwikkelen:

1. Wees proactief. Daaronder verstaat Covey niet alleen vooruitzien en anticiperen, maar ook verantwoordelijkheid nemen voor je eigen houding, gedrag en respons op prikkels.
   
2. Begin met het einde voor ogen. Ofwel: ontwikkel een visie en stel duidelijke doelen.
3. Belangrijke zaken eerst. Stel prioriteiten en doe aan timemanagement.
4. Denk win-win. Wees bereid van elkaar te leren, elkaar te beïnvloeden en iets voor elkaar over te hebben.
5. Eerst begrijpen, dan begrepen worden. Covey pleit voor empathisch luisteren, ofwel actief luisteren met de oprechte bedoeling de ander te begrijpen.
6. Streef naar synergie: teamwerk met creatieve en ruimdenkende samenwerking om innovatieve oplossingen te vinden voor oude problemen.
7. Maak de zaag scherp: investeer in je persoonlijke ontwikkeling.

Overige kwaliteiten

Als sterke leider beschik je daarnaast over vele soft skills en leiderschapskwaliteiten:

• Je hebt charisma, een bepaalde uitstraling waardoor medewerkers graag voor je werken.
  
• Je bent autonoom en in staat om zelfstandig invulling te geven aan je leidinggevende rol.
• Je hebt daadkracht, het vermogen om vlot en vastberaden actie te ondernemen in een situatie waarin dat nodig of gewenst is. Dit omvat besluitvaardigheid, proactief initiatief nemen en doortastendheid bij het uitvoeren van taken.
  
• Je bent moedig en durft risico te nemen en moeilijke beslissingen te nemen.
• Je hebt een growth mindset.

Voorbeelden van leiderschap

Antoinette is manager bij een softwarebedrijf. Ze vergadert regelmatig met haar team om hun vooruitgang en uitdagingen te bespreken. Als een teamlid moeite heeft met een project, neemt Antoinette de tijd om hem of haar individueel te begeleiden en steun en advies te geven over hoe het beter kan. Ze zorgt er ook voor dat iedereen in het team zich gehoord en gewaardeerd voelt door actief te luisteren naar hun zorgen en ideeën. Gedragskenmerken van Antoinette zijn onder andere empathie, actief luisteren en coachingsvaardigheden.

Mark is directeur van een detailhandelsbedrijf. Hij gelooft dat tevreden medewerkers tot tevreden klanten leiden. Hij neemt de tijd om zijn werknemers te leren kennen, vraagt naar hun mening en moedigt hen aan om hun ideeën te delen. Hij beloont en erkent ook hun harde werk en bijdragen. Mark geeft het goede voorbeeld en zorgt altijd voor een positieve toon en houding op de werkplek. Zijn gedragskenmerken zijn onder andere het opbouwen van relaties, betrokkenheid van werknemers en een positieve houding.

Ineke is een projectmanager bij een marketingbureau. Ze staat bekend om haar vermogen om iedereen op schema te houden. Ze stelt duidelijke doelen en verwachtingen voor het team, geeft regelmatig feedback en houdt iedereen verantwoordelijk voor hun taken. Ze moedigt ook samenwerking en teamwerk aan en zorgt ervoor dat alle teamleden de kans krijgen om bij te dragen en van elkaar te leren. Gedragskenmerken van Ineke zijn onder andere doelen stellen, feedback geven, verantwoording afleggen en samenwerken.

Voorbeeld van leiderschap door kwetsbaarheid te tonen

Als je een leidinggevende rol hebt, dan ben je misschien geneigd een taak te delegeren door een medewerker te vertellen wat hij moet doen en misschien zelfs hoe hij het werk moet uitvoeren. 

Als leider durf je je kwetsbaar op te stellen en je zwakte te tonen. Je vertelt bijvoorbeeld aan je medewerkers dat je niet weet hoe een bepaald probleem moet worden opgelost. Je vraagt ze om ideeën en inbreng. Op die manier maak je creativiteit los, betrek je je medewerkers bij het probleem en activeer je al het talent in je team. Op deze manier je onzekerheid tonen is een vorm van stimulerend leiderschap waarmee je de kracht van je team benut en ontwikkelt.

Leiderschap als competentie

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie leiderschap staat op vrijwel elke lijst met algemene competenties.

Welke ondersteunende competenties komen bij leiderschap kijken?

• Netwerken: Sterke professionele relaties kunnen opbouwen en onderhouden.
• Innovatie: Stimuleren van creativiteit en innovatie binnen het team om groei en verbetering te bevorderen.
• Financieel inzicht: Basiskennis van financiële principes om geïnformeerde beslissingen te nemen die de organisatie ten goede komen.
• Assertiviteit: Je geeft duidelijk aan wat jij wilt dat er gebeurt en je stelt redelijke grenzen wanneer anderen een beroep op je doen.
  

• Besluitvorming op basis van data: Het vermogen om data te analyseren en te gebruiken om geïnformeerde beslissingen te nemen.
• Resultaatgerichtheid: Je spant je je actief in om concrete resultaten en/of doelstellingen te halen. Bij tegenslagen geef je niet op en houd je de uitgezette lijn voor ogen.
• Geduld: Je wacht op het juiste moment, geeft anderen de tijd om te groeien. Je begrijpt het belang van een langetermijnvisie en verreikende doelen.
  
• Helikopterview: je overziet het grote geheel maar hebt ook oog voor details.
• Tijdmanagement: Effectief plannen en prioriteren van taken om doelen efficiënt te bereiken.
• Veerkracht: Het vermogen om tegenslagen en uitdagingen te boven te komen.
• Omgaan met culturele diversiteit: Bewustzijn en respect voor culturele diversiteit binnen het team, wat inclusiviteit bevordert.
• Analytisch vermogen: Het vermogen om een complex probleem of vraagstuk systematisch te onderzoeken en ontleden in zijn elementen.
• Conflictbeheersing: Effectief conflicten kunnen oplossen om een harmonieuze werkomgeving te behouden.
• Je kunt subtiel omgaan met macht. Hiërarchische macht is veel geloofwaardiger als ze gepaard gaat met relatiemacht, of macht van kennis en informatie.
  
• Aanpassingsvermogen: het vermogen om je aan te passen aan veranderende omstandigheden en omgevingen.
• Snel kunnen schakelen als medewerkers je aandacht vragen voor uiteenlopende zaken en elk teamlid dat aanklopt oprecht even aandacht geven.

Leiderschapsstijlen

Er zijn verschillende manieren waarop een leider zijn autoriteit uitoefent, beslissingen neemt, communiceert met zijn team en anderen beïnvloedt en motiveert om een gemeenschappelijk doel te bereiken. Een sterke leider met veel leiderschapservaring is flexibel en kiest een leiderschapsstijl die bij de situatie past.

Het werk efficiënt doen of medewerkers ontwikkelen?

De verschillende stijlen van leidinggeven worden vaak beschouwd als taakgericht of mensgericht.

• Taakgericht leidinggeven houdt in dat je je medewerkers duidelijke opdrachten geeft en toeziet op de uitvoering ervan. Je houdt vooral rekening met je einddoel en minder met de mensen met wie je te maken hebt.
  
• Mensgericht leiderschap is een stijl waarbij je vertrouwen stelt in de motivatie en capaciteiten van je medewerkers. Je stelt de behoeften en ontwikkeling van de medewerkers centraal.
  

Situationeel leidinggeven

Het model van Situationeel leidinggeven van Paul Hersey en Kenneth Blanchard onderscheidt 4 leiderschapsstijlen:

1. Sturend leiderschap: Je geeft medewerkers glasheldere en gedetailleerde instructies over wat ze moeten doen en hoe ze het werk moeten uitvoeren.
2. Coachend leiderschap: Je coacht medewerkers om hen te helpen zich te ontwikkelen.
   
3. Ondersteunend leiderschap: Je ondersteunt medewerkers, zodat zij zich gewaardeerd voelen en groeien in zelfstandigheid.
4. Delegerend leiderschap: Je vertrouwt op de kwaliteiten van het team en delegeert taken en verantwoordelijkheden aan teamleden.

Je kiest in elke situatie een van de stijlen op basis van de bekwaamheid en motivatie van de medewerker.

Participatief leiderschap

Bij participatief leiderschap nodig je de medewerkers uit om mee te denken, mee te praten en soms ook mee te beslissen.

Doelen stellen is een pijler van leiderschap

De essentie van leiderschap is het inspireren en sturen van medewerkers in de richting van een gemeenschappelijk doel.

Een goede leider stelt de doelen voor de organisatie weloverwogen in de richting van een uitdagend en motiverend toekomstbeeld. Leidend daarbij is het succes en de groei van de organisatie op lange termijn. MAGIE-doelen is een geschikt model om inspirerende en engagerende doelen te formuleren.

Effectieve leiders combineren de doelstellingen met strategische plannen, die rekening houden met de huidige stand van zaken en externe factoren. Ze hebben inzicht in de sterke en zwakke punten van hun team en wijzen middelen dienovereenkomstig toe om ervoor te zorgen dat de doelen haalbaar zijn.

Sterke leiders creëren een cultuur van verantwoordelijkheid en eigenaarschap, waardoor individuele medewerkers eigenaar worden van de aan hen toegewezen taken en bijdragen aan het collectieve succes. Door uitdagende maar haalbare doelen te stellen, moedigen leiders hun team aan om het beste uit zichzelf te halen.

Effectieve leiders zijn flexibel en stellen doelen bij als dat nodig is. Ze monitoren de voortgang, identificeren obstakels en passen hun aanpak aan om ervoor te zorgen dat doelen relevant en haalbaar blijven.

SMART-leiderschap met SLIM-doelen

Als leider kun je doelen SLIM formuleren. SLIM is een acroniem dat staat voor:

• Sturend: de doelen sturen het team, de afdeling of de organisatie in de gewenste richting
  
• Leidend: de doelen verenigen de medewerkers achter een gezamenlijke visie
  
• Inspirerend: de doelen inspireren de medewerker om een eigen bijdrage te bedenken aan het collectieve succes
  
• Motiverend: de medewerkers worden door de doelen gemotiveerd om het beste uit zichzelf te halen
  

Vervolgens daag je de medewerkers uit om voor hun eigen team of takenpakket de SLIM-doelen te vertalen naar SMART-doelen (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden). Door het stellen van doelen op deze manier te delegeren, betrek je je medewerkers bij het doelstellingsproces en creëer je betrokkenheid en draagvlak.

Proactief leiderschap

Proactiviteit helpt bij het opbouwen van sterke relaties en het bevorderen van een positieve werkomgeving. Een proactieve leider probeert de behoeften, zorgen en wensen van teamleden te begrijpen en aan te pakken. Door actief te luisteren en de juiste acties te ondernemen, kan een proactieve leider de groei en ontwikkeling van individuen ondersteunen, teamwerk en samenwerking bevorderen en een cultuur van vertrouwen en wederzijds respect creëren.

Hoe toon je leiderschapskwaliteiten aan bij een sollicitatie?

Stel: je solliciteert op de vacature 'ervaren beleidsmedewerker met leiderschapskwaliteiten' bij een grote gemeente. Wat wordt er hier van je gevraagd? Als beleidsmedewerker moet je medewerkers in verschillende geledingen van de organisatie meekrijgen om het beleid vorm te geven en uit te voeren.

In je vorige baan heb je een beleidsprogramma met een reorganisatie geïmplementeerd. Dat heb je als volgt aangepakt:

• Eerst heb je met de betrokken medewerkers overlegd over de gevolgen van de veranderingen.
• Daarna heb je met de bestuurders overlegd om aanpassingen en verfijningen aan te brengen in het plan om aan de zorgen van medewerkers tegemoet te komen.
  
• Vervolgens heb je in samenspraak met de teamleiders de verandering stap voor stap doorgevoerd, waarbij je steeds oog had voor voldoende draagvlak bij de medewerkers.
  

Je kreeg complimenten over je weloverwogen aanpak. Dit zet je in je sollicitatiebrief. Alle elementen waarbij je jouw leiderschapskwaliteiten hebt ingezet kun je in je cv duidelijk maken. In het sollicitatiegesprek geef je sterke voorbeelden met de STAR-methode.

Interviewvragen over leiderschap

Een aantal voorbeelden van competentiegerichte interviewvragen over je leiderschapskwaliteiten die je kunt krijgen in het sollicitatiegesprek:

• Kunt je een situatie bespreken waarin je een team door een grote verandering of overgang moest leiden? Hoe heb je dat aangepakt?
• Wat is effectief leiderschap volgens jou? Kun je een voorbeeld geven van een leider die je bewondert en uitleggen waarom?
• Welke leiderschapsstijlen kun je hanteren?

Bronnen

• The 7 Habits of Highly Effective People (in het Nederlands vertaald als De Zeven Eigenschappen Van Effectief Leiderschap), Stephen R. Covey. In deze bestseller beschrijft de in 2012 overleden Amerikaanse leiderschapsauteur Stephen Covey 7 ontwikkelbare eigenschappen waarmee je regie neemt over je leven.

Auteur: René Pijlman