Participatief leiderschap

Participatief leiderschap of participatief leidinggeven is een leiderschapsstijl waarbij je als leidinggevende je medewerkers actief betrekt bij beslissingen en strategische discussies. Je nodigt hen uit mee te denken, te praten en soms te beslissen. Hoewel je als leidinggevende eindverantwoordelijk blijft, deel je macht en verantwoordelijkheid met je medewerkers.

Je schrijft je medewerkers dus niet precies voor wat er moet gebeuren. Je creëert de randvoorwaarden waarbinnen je medewerkers optimaal kunnen functioneren en stimuleert ze om zelf initiatieven te ontplooien. Door je medewerkers te betrekken bij keuzes, problemen of complexe situaties benut je hun kwaliteiten beter. Bovendien voelen ze zich meer betrokken bij de gang van zaken, waardoor de arbeidsmotivatie toeneemt en je bij veranderingen op meer draagvlak kunt rekenen.

Voorwaarden voor participatief leidinggeven

Het spreekt voor zich dat participatief leidinggeven niet altijd de meest geschikte manier van leidinggeven is. 

Een belangrijke voorwaarde voor participatief leidinggeven is de taakvolwassenheid van een medewerker. Kan en is een medewerker of team bereid een bepaalde taak of opdracht zelfstandig uit te voeren? Participatief leidinggeven werkt vooral bij medewerkers die een coachende of delegerende stijl van leidinggeven aankunnen. Het is een minder geschikte stijl bij medewerkers die nog veel begeleiding nodig hebben.

Ook moet participatief leidinggeven passen binnen de organisatiecultuur. Bij een directieve cultuur is deze stijl minder effectief. Cultuurverschillen kunnen de toepasbaarheid van participatief leidinggeven beïnvloeden. Dit geldt voor de cultuur binnen een bedrijf maar geldt natuurlijk ook voor de cultuur van een land, een beroepsgroep of een afdeling.

Bij een participatieve manier van leidinggeven is het dus belangrijk dat je de juiste mensen op het juiste moment en op de juiste manier betrekt bij de keuzes die gemaakt moeten worden.

Kwaliteiten van een participatieve leider

Voor participatief leidinggeven heb je als leider enkele belangrijke kwaliteiten nodig:

  • Leiderschap: het vermogen om individuen of groepen te inspireren tot een gedeelde visie, en ze daarmee te leiden en beïnvloeden in de richting van een gemeenschappelijk doel.
  • Organisatiesensitiviteit betekent begrip hebben voor externe en interne belangen. 
  • Invloed op jouw manager of het MT, om voldoende speelruimte te krijgen voor echte participatie.
  • Het gezag en de standvastigheid om beslissingen te nemen en te verdedigen, ook bij meningsverschillen in het team.
  • Vertrouwen in je team en jezelf.

Verbindend leiderschap

Verbindend leiderschap speelt een belangrijke rol in participatief leidinggeven. Je focust op het creëren van sterke relaties binnen het team door vertrouwen, empathie en open communicatie te bevorderen.

Leiders die verbindend zijn, luisteren actief naar hun teamleden, erkennen hun bijdragen en zorgen voor een inclusieve werkomgeving. 

Dit type leiderschap versterkt de onderlinge band en samenwerking, waardoor teamleden zich meer betrokken en gemotiveerd voelen om gezamenlijk doelen te bereiken.

Welke onderwerpen lenen zich voor participatief leiderschap?

Niet alle onderwerpen lenen zich voor een participatieve manier van leidinggeven. Als leidinggevende kun je bijvoorbeeld niet aan je medewerker vragen of zijn directe collega recht heeft op een salarisverhoging.

Medewerkers kunnen meedenken over strategische keuzes, normen en waarden, werving en selectie, beloningssystemen en werkwijzen die direct verband houden met hun werk.

Leidinggevenden moeten echter zelf beslissen over individuele salariëring, correctiegesprekken, wettelijke verplichtingen en andere zaken met verstrekkende gevolgen.

Wat zijn de voordelen van participatief leidinggeven?

Participatief leidinggeven biedt diverse voordelen:

  • Het verhoogt het rendement door medewerkers actief te betrekken bij beslissingen, wat hun kwaliteiten optimaal benut en hun betrokkenheid vergroot.
  • Dit resulteert in hogere arbeidsmotivatie en meer draagvlak voor veranderingen.
  • Hoewel participatie tijd en energie kost en soms tot spanningen kan leiden, zorgt het voor betere beslissingen door de collectieve inbreng van de medewerkers.

Instrumenten om participatie en inbreng te bevorderen

Teambuilding

Teambuilding betekent: een groep individuen omvormen tot een hecht team, waarin effectief wordt samengewerkt en de onderlinge verhoudingen constructief en collegiaal zijn. Teambuilding is een continu proces en niet slechts een eenmalige activiteit zoals een outdoortraining.

Teambuilding is essentieel voor het succes van participatief leidinggeven. Het omvat:

Werkoverleg

Werkoverleg is een essentieel instrument voor participatief leidinggeven. Het biedt een gelegenheid om de werksituatie, roosters, verbeteringen, voortgang en beleidsaangelegenheden te bespreken. Door transparant en eerlijk te zijn over de uitdagingen en beslissingen die je als leidinggevende met het team wilt delen, wek je vertrouwen en bevorder je de teamcohesie.

Een goede voorbereiding, een duidelijke agenda en actieve betrokkenheid van alle teamleden zijn cruciaal voor effectief werkoverleg. Het leidt tot betere samenwerking en hogere betrokkenheid. Als leidinggevende moet je vooral luisteren, doorvragen, iedereen betrekken en de zaken concreet maken.

Je kunt het teamoverleg structureren als een officiële vergadering of het wat informeler houden. Het belangrijkste is dat de teamleden meedenken en hun zegje doen over de belangrijke onderwerpen.

Consensus

Het streven naar consensus is een kernaspect van participatief leidinggeven. Je probeert om alle teamleden te betrekken bij het besluitvormingsproces, waardoor ieders mening wordt gehoord en meegenomen. Dit bevordert een gevoel van eigenaarschap en commitment onder de teamleden. 

Consensus betekent niet altijd volledige unanimiteit, maar wel dat iedereen achter de beslissing kan staan en zich er in zekere mate mee kan verenigen. Dit versterkt de samenwerking en draagt bij aan een meer harmonieuze en productieve werkomgeving.

Delegeren

Delegeren is cruciaal voor participatief leidinggeven, omdat het medewerkers de mogelijkheid geeft om verantwoordelijkheid te nemen en beslissingen te nemen. Dit verhoogt hun betrokkenheid en motivatie.

Delegerend leiderschap vereist vertrouwen en een goed inzicht in de capaciteiten van de medewerker. Door je taken te delegeren, houd je als leidinggevende meer ruimte voor strategische taken, terwijl medewerkers groeien in hun rol. 

Duidelijkheid over verantwoordelijkheden en ruimte voor eigen invulling zijn essentieel voor succesvol delegeren.

Autonomie

Autonomie betekent: teamleden de vrijheid en verantwoordelijkheid te geven om hun werk zelf te organiseren en beslissingen te nemen. Daarmee bevorder je hun motivatie en betrokkenheid. Autonome medewerkers voelen zich meer gewaardeerd en zijn doorgaans innovatiever en productiever.

Als leidinggevende kun je dit ondersteunen door duidelijke verwachtingen te scheppen, regelmatig feedback te geven en een omgeving te creëren waarin teamleden zich veilig voelen om initiatief te nemen en fouten te maken.

Coaching

Coaching is essentieel voor participatief leidinggeven omdat je medewerkers daarmee stimuleert om hun talenten te ontwikkelen en actief deel te nemen aan de besluitvorming.

Vooral minder ervaren medewerkers kun je met coachend leiderschap stimuleren om nieuwe verantwoordelijkheden te nemen en uitdagingen aan te gaan. Daarmee vergroot je hun betrokkenheid en motivatie, wat bijdraagt aan een effectieve participatieve werkomgeving.

Situationeel leidinggeven

Participatief leidinggeven en situationeel leidinggeven zijn beide flexibele managementstijlen die zich aanpassen aan de mogelijkheden en behoeften van het team.

Bij situationeel leidinggeven pas je de stijl van leidinggeven aan op basis van de competentie en motivatie van medewerkers.

Beide benaderingen kunnen elkaar aanvullen. Zowel de mate van participatie als de stijl van leidinggeven zijn afhankelijk van de situatie en de ontwikkeling van het team.

Aanbevolen website

Auteur: René Pijlman, met bijdragen van Marieke van Oosterhout

Je bent hier: Home → Functioneren → Managementvaardigheden → Leidinggeven → Leiderschapsstijlen → Participatief leiderschap