Zelfkennis

Beschikken over zelfkennis is een groot goed, dat wisten ze al in de oudheid. Wie zichzelf kent, weet waar zijn sterke en zwakke punten liggen. Zelfkennis maakt het makkelijker om van eigen fouten te leren, maar bijvoorbeeld ook om samen te werken met anderen. Bovendien is zelfkennis een onontbeerlijke soft skill voor een gezonde en succesvolle carrière.

Zelfkennis begint bij zelfreflectie: nadenken over jezelf. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe goed ken je jezelf? Wat kun je en wat kun je niet? Wat tel je mee bij het beantwoorden van deze vragen? Is het belangrijk dat je alles weet over de nieuwste versie van Windows of is het belangrijker dat je een extravert persoon bent die goed is in het motiveren van mensen?

Een andere goede manier om zelfkennis op te bouwen is om je kernkwaliteiten en kernkwadranten in kaart te brengen (kwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën). Dat is een veelgebruikte, heldere en toegankelijke methode die je kunt gebruiken om botsingen met anderen te analyseren. Het idee hierachter is dat jouw kwaliteiten kunnen doorslaan naar een slechte eigenschap die anderen irriteert. Omgekeerd kun je je ergeren aan doorgeslagen kwaliteiten van anderen. Uit je interactie met andere mensen kun je zo veel leren over jezelf.

Soorten kennis

Er zijn verschillende soorten kennis en vaardigheden waarover je beschikt. Die zeggen allemaal iets over hoe jij functioneert en waar je goed in bent. Als je over jezelf nadenkt is het zinvol om de volgende soorten kennis mee te laten spelen in je gedachten:

• Boekenwijsheid. Theoretische kennis doe je op uit boeken en leer je op school. Theoretisch kennis omvat alle feiten die je moet weten om je vak uit te kunnen oefenen. Misschien weet jij alles over computers, of heb je veel kennis van vogels. Hoe specialistischer een beroep, hoe meer theoretische kennis je nodig hebt. Dat kan overigens op allerlei niveaus zijn. Een schilder die schilderijen in een museum restaureert is misschien minder hoog opgeleid dan een medisch specialist, maar hij moet wel heel veel kennis hebben over verfsoorten, oliën, schildertechnieken uit vroegere eeuwen en textiel.
• Vaardigheden. De schilder uit het vorige voorbeeld is geen goed vakman als hij geen vaste hand heeft en niet heel goed kan schilderen. Die vaardigheid moet hij ontwikkeld hebben voordat hij ooit zijn diploma tot restaurateur kan halen, of in dat beroep aan de slag kan. Vaardigheden ontwikkel je door te doen.
• Praktijkervaring. Als je mooi kunt schilderen, maar er in de praktijk nooit wat mee doet, dan ben je er niet aantoonbaar goed in. Door praktijkervaring ontwikkel je je vaardigheden en kennis tot echte competenties. Dat wil zeggen dat je met die vaardigheden en kennis echt iets tot stand kunt brengen in je werk.
• Zelfinzicht. Ben je introvert of extravert? Kun je goed met andere mensen overweg, of werk je liever in je eentje? Ben je snel en slordig of een pietje-precies? Je hebt zelfinzicht als je weet hoe jij het liefst werkt, en onder welke omstandigheden je je het prettigst voelt. Dit is belangrijke kennis die je bijvoorbeeld kunt gebruiken om te beoordelen of je in een bepaalde werkomgeving of organisatiecultuur past.

Zelfkennis gebruiken

Als je over jezelf nadenkt is het nuttig om vast te stellen wat het doel is van je zelfreflectie. Wil je beter functioneren in je baan, wil je een carrièreswitch maken, wil je je in het algemeen lekkerder voelen? Dit zijn allemaal terreinen waarop je op zoek kunt gaan naar zelfkennis.

Dit wil ik: zelfkennis voor je carrièreplanning

Als je verder wilt komen in je carrière, of gewoon een leuke baan wilt waarin je het echt naar je zin hebt, dan is zelfkennis onontbeerlijk. Je kunt alleen maar plezier hebben in je werk als een aantal dingen kloppen: doen waar je goed in bent, in een omgeving werken die past bij je persoonlijkheid en waar je je gemotiveerd voelt.

Ben je op zoek naar een nieuwe baan of ben je toe aan een carrièreswitch, dan is het belangrijk om zelfonderzoek te doen. Daarmee bepaal je langetermijndoelen, bijvoorbeeld voor de komende vijf jaar. In zo'n zelfonderzoek kijk je naar goed naar jezelf en zet je op een rijtje:

• welke opleiding en specifieke kennis je hebt
• wat je vaardigheden zijn en welke ervaring je ermee hebt (competenties)
• wat je persoonlijke voorkeursstijl van handelen is
• bij wat voor soort organisatie je wilt werken
• wat je carrièreankers en motivatie zijn
• wat je nodig hebt om jezelf te ontwikkelen om je doelen te bereiken.

Dit ben ik en kan ik: zelfkennis om goed te kunnen solliciteren

Solliciteren is moeilijk. Waarom? Omdat je in heel kort bestek, in één A4'tje van een sollicitatiebrief, jezelf over het voetlicht moet zien te brengen. Je moet aantonen dat je geschikt bent voor een functie. Dat doe je door: 

• je motivatie en ambities duidelijk te maken
• je eigenschappen en vaardigheden aan te tonen
• te laten zien dat je het juiste werk- en denkniveau hebt
• te laten zien dat je bij een bedrijf past
• eerlijk te zijn.

Voor een succesvolle sollicitatie heb je dus heel wat zelfkennis nodig, die je ook nog eens overtuigend moet kunnen brengen. Hoe helder je je al deze dingen over jezelf weet, en hoe beter je die kunt verwoorden, des te meer kans heb je op succes. De kunst is om al deze punten over jezelf in kaart te brengen, er met anderen over te praten, om feedback te vragen, en uiteindelijk je vergaarde zelfkennis te comprimeren tot een aantrekkelijke sollicitatiebrief waarmee je jezelf goed verkoopt.

Hetzelfde geldt voor een sollicitatiegesprek. Een goede voorbereiding daarvan begint met zelfkennis, zodat je een overtuigend antwoord kunt geven op de veelgestelde interviewvragen:

• Wat zijn je goede eigenschappen of sterke punten?
• Wat zijn je slechte eigenschappen of zwakke punten?
  

Zo doe ik dat: zelfkennis om goed te functioneren

Je hebt een baan en doet wat er volgens de functieomschrijving van je gevraagd wordt. Dat lijkt voldoende, maar toch is dat niet altijd zo. Om echt plezier te beleven aan je werk, is het goed om te weten wat voor jou je werk echt plezierig maakt. Dat vergt een realistisch zelfbeeld. Bijvoorbeeld over de volgende zaken:

• Wat kun je echt goed?
• Wat zijn je zwakke kanten en waar liggen de uitdagingen?
• Waar gaat de uitdaging over in een gevoel van onvermogen?
• Wat kun jij bijdragen aan een team of in een project?

Hoe krijg je antwoorden op deze vragen?

• Het is nuttig om zo nu en dan een persoonlijke SWOT-analyse maken, waarin je je sterke en zwakke punten onderzoekt.
• Door feedback in het jaarlijkse functioneringsgesprek serieus te nemen. Daarnaast kun je feedback vragen aan collega's of andere betrokkenen om meer te weten te komen over je functioneren.
• Door een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) te maken, waarin je doelen stelt over de dingen die je wilt leren en hoe je je verder wilt ontwikkelen.
• Door te onderzoeken welke karaktertrekken uit persoonlijkheidsmodellen het meest op jou van toepassing zijn. Dat geeft je informatie over hoe je functioneert in samenwerking met anderen en waar eventueel je angels en ergernissen zitten.
• Door het volgende gedachte-experiment te doen: schets een situatie waarin je zelf op een bepaalde kenmerkende manier hebt gereageerd of gehandeld. Vraag je vervolgens af: hoe zou die-en-die in deze situatie hebben gehandeld? Daarbij kies je mensen uit je omgeving die om de een of andere reden indruk op je maken. Door dit gedachte-experiment word je je ervan bewust dat je keuze hebt uit verschillende gedragingen en dat je (misschien onbewust) een bepaalde stijl hebt gekozen.

Heb je de antwoorden in kaart gebracht, dan kun je samen met je baas overleggen welke mogelijkheden er zijn om je verder te ontwikkelen.

Dat helpt: zelfkennis om problemen op te lossen

Niet altijd loopt alles zoals je zou willen. Motivatieproblemen, stress en conflicten kunnen je gaan belemmeren in je functioneren. Het is belangrijk om die problemen goed doordacht aan te pakken. Zelfkennis kan daarbij helpen. Het kan je inzicht geven in de oorzaken van de problemen en je helpen bij trekken van rationele conclusies en het oplossen ervan. Vraag jezelf bijvoorbeeld af:

• bij stressklachten: ben ik te perfectionistisch, ben ik bang om te falen, moet ik me onnodig bewijzen? Breng op die manier de stressoren in kaart.
• bij motivatieproblemen: wat wil ik eigenlijk veranderd zien, pas ik wel bij deze organisatiecultuur, laat ik vaardigheden onbenut? Wat moet ik doen om weer plezier te krijgen in het werk?
• bij conflicten: wat veroorzaakt precies het conflict? Analyseer aan de hand van het Enneagram karakterverschillen tussen jou en de ander. Overdenk of de zaak vanuit verschillende gezichtspunten bekeken kan worden en bepaal hoe jij het ziet en hoe de ander dat doet.

Zelfkennis zorgt ervoor dat je ontdekt waar je kunt beginnen om de problemen op te lossen. Dat maakt je minder machteloos dan wanneer je bij de pakken neer gaat zitten en denkt: "Het is allemaal de schuld van de ander. Er is niets aan te doen." Je moet vaak bepaalde vaardigheden ontwikkelen of afleren om de problemen te laten verdwijnen. Soms zul je daar een training of persoonlijke begeleiding bij nodig hebben.

Dat werkt: zelfkennis om anderen te helpen

In zorgverlenende en sociale beroepen, maar bijvoorbeeld ook als je manager, leraar of adviseur bent, is zelfkennis erg nuttig. Wil je mensen kunnen motiveren, of moet je ze helpen om weerstanden te overwinnen, dan zijn empathie en sensitiviteit belangrijk. Wie zelfkennis heeft, kan zich beter inleven in problemen, drijfveren en gemoedstoestanden van anderen. Om zelfkennis te kunnen gebruiken bij het helpen van anderen is het belangrijk dat je:

• inzicht hebt in verschillende persoonlijkheden; in de eerste plaats die van jezelf, en ook die van anderen.
• leert observeren, waarbij je ook goed naar jezelf kijkt en zelfreflectie pleegt, zodat de kans op vooringenomen standpunten zo klein mogelijk wordt.
• om kunt gaan met diversiteit: niet alleen je eigen gezichtspunt is interessant, maar ook dat van de ander.
• afstand leert bewaren om je eigen grenzen te bewaken en als het nodig is assertief te kunnen zijn.

In zorgverlenende beroepen is het gangbaar om deel te nemen aan een intervisiegroep om deze vaardigheden verder te ontwikkelen en je scherp te houden op je eigen functioneren.

Belemmerende overtuigingen ombuigen

Veel mensen hebben de neiging, zeker bij conflicten of andere moeilijke situaties, om te zeggen: 'Zo ben ik nou eenmaal, daar is weinig aan te veranderen.'

Natuurlijk is het goed je zwakheden te kennen en daar rekening mee te houden. Als je een verlegen persoon bent, moet je misschien niet de openingsspeech van een conferentie houden. Of als je voor een projectteam gevraagd wordt, maar je hebt het al veel te druk en bezwijk je bijna onder de werkdruk, dan is het heel legitiem om 'nee' te verkopen.

Maar het is niet nodig om je zwakke punten uit het verleden te generaliseren tot vaststaande overtuigingen die je in je persoonlijke en professionele groei belemmeren.

Vaak kun je zelfkennis gebruiken om iets te verbeteren of te veranderen. Heb je motivatieproblemen op je werk en heb je eindelijk aan jezelf toegegeven dat je eigenlijk een veel creatievere baan zou willen, ga dan op onderzoek uit hoe je dat kan verwezenlijken. Verwacht niet dat je zonder inspanning een verandering tot stand kunt brengen. Vaak moet je veel energie en tijd stoppen in de nodige zelfontwikkeling: een cursus, begeleiding of wat dan ook. De stap om dat te gaan doen, begint bij eerlijke zelfkennis.

Bekrachtigende overtuigingen creëren met affirmaties

Een affirmatie is een oprecht gemeende positieve gedachte of bekrachtigende bewering over jezelf. Door deze regelmatig te bevestigen en herhalen kun je je gedachten, gevoelens en overtuigingen over jezelf positief beïnvloeden.

Voorbeelden van affirmaties om belemmerende overtuigingen om te zetten in bekrachtigende gedachten:

• Ik mag fouten maken en daar leer ik van
• Ik neem de tijd om dit te leren
• Ik heb vertrouwen in mezelf
• Mijn collega's hebben het beste met mij voor
• Ik ben blij met mijn carrière tot nu toe en er zal een volgende stap op mijn pad komen
• Ik zie elke hindernis als een kans om te groeien
  

Zelfkennis als competentie

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie zelfkennis (of: zelfinzicht) staat op menige lijst met algemene competenties.

Aanbevolen video

Aanbevolen websites

Aanbevolen boeken

• Je bent wat je doet: van zelfkennis naar gedragsverandering, Roos Vonk.
  Een lees- en werkboek over menselijk gedrag, met veel opdrachten om te werken aan je eigen verbetering. Mensen blijven vaak hangen in het denken over hun gedrag. De centrale gedachte van dit boek is: begin met iets te doen, ook als het nog niet goed voelt. Je gedachten, overtuigingen en gevoelens zullen veranderen en mee ontwikkelen met je nieuwe gedrag.
  
• Bienemann, Margriet en Rupert Spijkerman. Vang je eigen schaduw. Persoonlijke ontwikkeling in loopbaan en leven. Zaltbommel: Thema.

Auteur: Ysolde Bentvelsen