Competentie

Als je aan een hbo-opleiding gaat studeren, kun je niet om het begrip competentie heen. Vrijwel elke hbo-opleiding heeft zijn opleiding ingedeeld op basis van die competenties. Het lijkt een vaag begrip en het heeft inderdaad wat uitleg nodig.

Wat is een competentie?

Met een definitie kom je nog niet zo ver:

Een competentie is een vermogen dat kennis, inzicht, attitude en vaardigheidsaspecten omvat om in concrete taaksituaties doelen te bereiken.

Een aanvulling op deze definitie is dat het vermogen tot uitdrukking moet komen in waarneembaar gedrag.

De derde pijler 'attitude en vaardigheidsaspecten' klinkt wat vaag. Soms wordt dit 'houding en/of persoonskenmerken' genoemd. Een overkoepelend begrip hiervoor is persoonlijke kwaliteiten.

Competentie Ook het laatste zinsdeel van de definitie wordt wisselend geformuleerd:

een taak juist verrichten
in concrete taaksituaties doelen bereiken

adequaat beroepsmatig te handelen in verschillende (kritische) beroepssituaties (Hogeschool van Amsterdam)
aan de geldende kwaliteitseisen voldoen
succesvol gedrag in moeilijke situaties

Wij vatten dit graag samen als "je werk goed doen".

Met deze kanttekeningen formuleren we de definitie van 'competentie' op Carrièretijger als:

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen.

Op Carrièretijger vind je beschrijvingen van tientallen algemene competenties.

Het gaat dus om dat wat je moet kunnen als je straks een beroep gaat uitoefenen. Je wordt geacht beroepsproblemen adequaat te kunnen oplossen en daarvoor heb je gereedschap nodig.

Competentiegericht leren: van en voor de praktijk

Vroeger kreeg een student in een hbo-opleiding allemaal losse vakken waarna hij voor elk vak apart tentamen deed. In het derde jaar van bijvoorbeeld de opleiding Human Resource Management liep hij een lange stage waarbij hij zelf moest proberen een stukje psychologie, een beetje gespreksvoering en wat kennis van arbeidsrecht toe te passen in een gesprek met een werknemer die ontslag wil nemen. De kloof tussen wat een student in de opleiding deed en wat er in de praktijk van hem verwacht werd, was veel te groot.

Competentiegericht leren moet het leren aan de praktijk verbinden. Een competentie is meestal opgebouwd uit een aantal onderdelen die je tegelijk gebruikt als je aan het werk bent op hbo-niveau. Je oefent zo'n competentie ook als een geheel tijdens de opleiding. Je krijgt vaak opdrachten waarbij je de ontwikkeling van die competentie moet laten zien.

Taak met een product dat aan eisen moet voldoen

Op elk moment van een werkdag ben je bezig in een 'taaksituatie'. Je hebt de taak op een bepaald probleem op te lossen. Voor een personeelsadviseur is dat bijvoorbeeld adviseren bij loopbaanontwikkeling. Voor een communicatieadviseur is dat bijvoorbeeld een advies opstellen over de positionering van een merk.

Elke taak moet een beroepsproduct opleveren. De P&O'er schrijft met de werknemer een persoonlijk ontwikkelingsplan met alle stappen die de werknemer moet zetten om zich in de gewenste richting te ontwikkelen. De communicatieadviseur doet onderzoek naar het merk, overlegt met andere communicatiespecialisten en produceert uiteindelijk een draaiboek voor de communicatiecampagne. Dat is het zichtbare resultaat van de taak.

Dit resultaat moet aan bepaalde eisen voldoen. De P&O'er moet een plan schrijven dat haalbaar is voor de werknemer. De communicatieadviseur moet een effectieve campagne bedenken die betaalbaar is. Ook moeten hun producten begrijpelijk zijn zodat anderen weten wat ze moeten doen. Tijdens de opleiding krijg je opdrachten om dit soort producten op te leveren en te laten zien dat je aan deze eisen kunt voldoen. Zo kun je oefenen tot je op het niveau bent om in de praktijk aan het werk te gaan.

Gedrag: hoe je een taak uitvoert is ook belangrijk

Ook het proces dat je volgt om bij het resultaat te komen moet aan eisen voldoen. Je moet laten zien dat je over gedragscompetenties beschikt. Dit zijn meer algemene vaardigheden die je toepast in zo'n taaksituatie. In het gesprek met de werknemer kan de P&O-adviseur informatie verzamelen bij de werknemer en van zijn baas om zijn capaciteiten in te schatten. Deze informatie kan hij analyseren om een passend advies te geven. Ook de communicatieadviseur analyseert om de kansen van het merk in te schatten. Hij kan vervolgens de product manager overtuigen dat de strategie die hij heeft gekozen de juiste is.

Deze algemene gedragscompetenties, die de kwaliteit van het functioneren bepalen, kom je in elk hbo-beroep tegen. Elke hbo’er moet in staat zijn om een probleemoplossingsproces uit te voeren. Dat begint met signaleren dat er een probleem is, informatie over het probleem verzamelen en deze analyseren, oplossingsmogelijkheden onderzoeken, conclusies trekken, de oplossing uitvoeren en evalueren hoe het gegaan is. Deze competenties bepalen het hbo-niveau van de opleiding. Het zijn denkvaardigheden die een mbo'er vaak in mindere mate hoeft te hebben.

Competentie zelfontwikkeling: competenties ontwikkelen

Je zou kunnen zeggen dat zelfontwikkeling de meest fundamentele competentie is. Deze wordt wel omschreven als:

Zelfinzicht verwerven en op basis hiervan acties ondernemen om competenties zo nodig verder te ontwikkelen.

Als je de competentie 'zelfontwikkeling' goed beheerst, kun je de andere competenties ontwikkelen:

Je kunt creativiteit ontwikkelen en nieuwe ideeën bedenken om jezelf uit te dagen.
Je kunt doorzettingsvermogen ontwikkelen en doorzetten tot je alle competenties beheerst.

Aanbevolen websites

In de Informatiebank Opleidingsprofielen van de Vereniging Hogescholen kun je opzoeken wat iemand die is afgestudeerd aan een bepaalde hbo-opleiding moet kennen en kunnen. Deze profielen zijn vooral van belang voor onderwijsontwikkelaars.

Auteur: Isabelle Langeveld, met bijdragen van René Pijlman