Betoog

Wil je met een tekst iemand informeren of beïnvloeden? Wanneer je een betoog schrijft, doe je het laatste. Je probeert de lezer te overtuigen van je stelling. Je gebruikt daar een glasheldere argumentatie voor en je geeft de ander daarmee redenen om zijn mening te herzien. Ook tijdens een hbo-opleiding zul je regelmatig een betoog schrijven, waarin je de uitkomsten van je opdracht onderbouwt.

Wat is een betoog?

Een betoog is een tekst waarin een bepaalde stelling wordt verdedigd met behulp van argumenten. Zo ben je als schrijver van het betoog in discussie met je lezer. Je gaat ervan uit dat de lezer het wellicht niet eens is met je stelling en dat je hem met je betoog moet overtuigen. Het verschil met een mondelinge discussie is natuurlijk dat je de tegenargumenten van je lezer niet direct terug hoort, zoals in een discussie in de kantine of vergaderzaal.

Als je argumenteert, lever je de bewijsvoering die je mening of stelling onderbouwt. Dat doe je door een logische redenering te gebruiken.

Voorbeelden van een betoog:

• Je schrijft een ingezonden brief aan het studentenblad omdat je het niet eens bent de studiebelasting. Je formuleert dat in je stelling en geeft daar de argumenten bij.
• Je schrijft een voorstel voor je afdeling om de organisatie van het werk te verbeteren, met de bijbehorende voor- en nadelen van je voorstel en als conclusie dat jouw voorstel het meest wenselijk is.
• Ook een sollicitatiebrief is een betoog: je overtuigt de lezer met goede argumenten dat jij de geschikte persoon bent voor de baan (of in ieder geval je brief en cv verder toe mag lichten). 
• Tijdens een hbo-opleiding zul je vaak betogen schrijven waarin je het resultaat van een projectopdracht moet onderbouwen.

Betogen tijdens een hbo-opleiding

Ook tijdens je opleiding zul je veel betogen schrijven, bijvoorbeeld bij het eindverslag van een projectopdracht.
Als je een onderzoek doet naar de levensvatbaarheid van een fictief bedrijf bijvoorbeeld, zul je je standpunt daarover goed moeten kunnen onderbouwen. Ook een stageverslag, een werkstuk of een scriptie zijn vormen van een betoog.

Hoe bouw je een betoog op?

1. Formuleer je stelling

Verwoord de stelling waarvan je anderen in het betoog wil overtuigen. Doe dit zo concreet mogelijk.

Bij het formuleren van je stelling kun je je de volgende hulpvragen stellen:

• Wat wil ik wel (of niet)?
• Waarom wil ik dit zo?
• Wanneer wil ik het?
• In welke omstandigheden is mijn bewering geldig?
• Hoe belangrijk is het voor me?
• Over wie gaat de stelling?
• Wat voel ik erbij? Als je laat zien dat je bewogen bent door je eigen idee, kun je anderen ook in beweging krijgen.

Bijvoorbeeld: Een marketing manager schrijft in een voorstel aan de directie: “Als we de verkoopdoelstellingen voor dit jaar willen halen, moet er voor 1 juli op mijn afdeling Marketing een ervaren verkoper fulltime starten.”

Dit is een goed geformuleerde stelling, want:

• De wens is heel concreet (een extra verkoper die ervaren is en full-time gaat werken)
• Het is duidelijk over wie het gaat (mijn afdeling, marketing)
• Het is tijdgebonden (uiterlijk voor 1 juli moet hij starten met het werk)

De lezer van deze stelling kan er direct de gevolgen van overzien:

• De verkoper moet ervaren zijn en fulltime gaan werken, een dure kracht dus.
• Het is een extra kracht, dus er moet een extra werkplek komen.
• Als de stelling gebracht wordt op 1 juni moet er meteen begonnen worden met de werving. 
• Je wilt de extra kracht op jouw eigen afdeling en niet op verkoop binnendienst bijvoorbeeld. Daar hebben ze het misschien ook wel heel erg druk.

Dit zijn allemaal gevolgen die je in je argumentatie moet onderbouwen.

2. Zet je argumenten op een rij

Net als in een discussie zul je ervoor moeten zorgen dat je argumenten geldig en juist zijn. Het gaat er bij een betoog niet om zoveel mogelijk argumenten te vinden. Beter kun je voor enkele sterke argumenten kiezen. Argumenten bevatten analyses, feiten, informatie, voorbeelden en andere harde bewijzen. De kracht van de argumenten is dus belangrijker dan de hoeveelheid.

De marketing manager onderbouwt zijn standpunt met argumenten. Hij gebruikt een aantal hulpvragen bij het zoeken naar argumenten. Wat zijn de argumenten voor en tegen mijn mening?

• Voor: De werkdruk is nu veel te hoog. De medewerkers werken iedere week minstens tien uur extra. Twee mensen kregen last van stress. We kunnen met de huidige bezetting niet alle aanvragen van potentiële klanten aan. Daarmee missen we verkoopinkomsten. 
• Tegen: Een extra kracht kost veel geld.

Wat zijn de voordelen van mijn mening?

Er zijn veel kansen om het aantal verkochte producten te verhogen. Een nieuwe kracht zorgt ervoor dat we onze doelstellingen halen en zelfs kunnen overtreffen.

Wat zijn de nadelen?

Het werven van een extra kracht is een belasting voor de P&O-afdeling die niet was gepland.

Wie zijn mijn lezers en wat zijn hun belangen?

Hoe zal de afdeling P&O op het verzoek om een nieuwe marketeer reageren? En wat zal de directie ervan vinden? De marketing manager verwacht dat de directie positiever is over het voorstel zal zijn dan de P&O´ers. De directie zal hij overtuigen door argumenten en cijfers te gebruiken over de toename van de verkoop met behulp van een nieuwe kracht. De P&O-afdeling kan hij winnen met zijn cijfers over het ziekteverzuim.

Heb ik gegevens die mijn stelling rechtvaardigen?

De marketing manager maakt zich over dit punt geen zorgen. Hij heeft verklaringen van de bedrijfsarts over de ziektegevallen, die te maken hebben met de hoge werkdruk. Hij heeft gegevens over het aantal aanvragen voor een presentatie van zijn verkopers, waar ze niet aan toekomen. En hij heeft marktonderzoekgegevens, waaruit blijkt dat de vraag naar het product de afgelopen tijd behoorlijk is toegenomen.

Maak ik aannames om mijn mening te onderbouwen?

Een aanname is iets waar je vanuit gaat, maar waar nog over te twisten valt. De marketing manager neemt aan dat als hij een ervaren kracht inschakelt, deze eigenlijk vanaf het begin productief is.

Kan ik mijn aannames onderbouwen?

Er zijn absoluut mensen te vinden met ervaring in het verkopen van dit product. Hij weet voldoende voorbeelden van mensen met de juiste ervaring, die meteen mee konden draaien.

Zijn er andere conclusies mogelijk met mijn argumenten?

De marketing manager kan zich niet voorstellen dat er een andere conclusie getrokken kan worden dan dat er een ervaren kracht in zijn afdeling nodig is. Een interessante vraag bij het schrijven van een betoog is of je ook de tegenargumenten voor jouw standpunt meeneemt. 

• De lezer is tenslotte ook niet gek. Als jij alleen de argumenten voor aanstipt, komt hij zelf wel op de tegenargumenten. 
• En, als je van mening bent dat de tegenargumenten minder sterk zijn dan je argumenten voor, kan dat een hele goede reden zijn deze tegenargumenten ook op te nemen. Je kunt ze in je betoog onschadelijk maken.

Gebruik ik geen ongeldige of onjuiste argumenten?

Let erop dat er gaan drogredenen in je betoog staan. Dit zijn argumenten die ongeldig zijn. Je maakt een cirkelredenering (het is zo omdat het zo is) of je beroept je op autoriteit (het is zo omdat ik het zeg) of je maakt een overhaaste generalisatie (als het in geval X zo is, is het altijd zo). Tijdens een discussie moet je ongeldige argumenten ook vermijden, maar dan vallen ze wat minder op. Een betoog kan iedereen rustig lezen en dan kom je met drogredenen zeker niet weg.

3. Rangschik je argumenten in een argumentatiestructuur

Als je met één argument je lezer kunt overtuigen, ben je snel klaar: je zet je stelling neer, koppelt deze met de goede woorden (want, omdat etc.) aan je argument en trekt vervolgens je conclusie.

Vaak zul je als je een betoog schrijft meerdere argumenten nodig hebben. Als je een meervoudige argumentatie gaat gebruiken, kun je gebruik maken van een argumentatiestructuur. Je zet dan de argumenten die je gaat gebruiken in een schema. Zo'n schema wordt ook wel een boomstructuur genoemd. In het onderstaande schema wordt een boomstructuur uitgewerkt. Stel: jij en je collega's voelen zich regelmatig overvallen door beslissingen van je manager. Je pleit er tijdens een werkoverleg voor beslissing voortaan als team te nemen. Je manager vraagt aan jou daar een notitie over te schrijven en dat standpunt te onderbouwen. Dan ziet jouw argumentatieschema er ongeveer zo uit:

Hoe maak je een argumentatiestructuur?

• Op een stuk papier zet je bovenin je stelling. In het voorbeeld hierboven gebruiken we: 'beslissingen kun je het best met het hele team nemen.'
• Vandaar uit lopen er verschillende 'takken' naar de argumenten die de stelling onderbouwen. Je hoofdargumenten zet je naast elkaar. Dat wordt ook wel nevenschikkende argumentatie genoemd.
• Soms heeft een argument zelf ook weer onderbouwing nodig. Dat noemen we onderschikkende argumentatie. De onderschikkende argumenten zet je in het schema onder het betreffende hoofdargument.
  
  *Nummer je hoofdargumenten 1,2,3 etc. Nummer je onderschikkende argumenten als onderdeel van je hoofdargument: 1.1, 1.2, 1.3 etc. (net als een paragrafenindeling in een hoofdstuk).
  *Zet naast de pijlen in je schema alvast de juiste verbindingswoorden tussen je hoofdargumenten (de nevenschikkende argumenten): ten eerste, ten tweede, overigens, daarbij komt, nog afgezien van, ook... Tussen hoofd- en onderschikkende argumenten: immers, omdat, want, namelijk. Zo kun je controleren of je structuur klopt. De verbindingswoorden gebruik je in je tekst.
  *Als je het schema klaar hebt, kijk je kritisch naar je stelling en gebruikte argumentatie. Beoordeel of het verband ertussen logisch en begrijpelijk is en het standpunt en de argumenten helder zijn geformuleerd. Zo kun je veel kritische vragen of aanvallen op je argumentatie voor zijn. Kijk ook eens met de ogen van je tegenstanders naar je stelling: accepteren zij de argumenten? Ontbreekt er iets essentieels waar je niet aan gedacht hebt en waarmee ze jouw standpunt kunnen aanvallen?

4. Schrijf je betoog

Als je argumentatieschema goed is, ga je je tekst schrijven.

• In eerste instantie kun je je beter nog niet teveel bezig houden met de details. Dat komt later. Schrijf eerst een globaal verhaal.
• Als je een uitgebreid betoog schrijft, begin je het verhaal niet meteen met je stelling. Introduceer het onderwerp en de achtergrond van je betoog. Ook kun je beginnen met het wekken van de interesse van de lezer, bijvoorbeeld door een leuke anekdote te geven.
• Je argumentatieschema gebruik je als hoofdstukindeling. Hoofdstuk 1 is de inleiding, waarin je je standpunt uiteenzet en je verwijst naar de opbouw van je argumenten. Daarna komen de hoofdstukken met je argumenten. Als er onderschikkende argumenten zijn, verdeel je het hoofdstuk onder in paragrafen.
• Houd hoofdargument en onderschikkende argumentatie in de tekst bij elkaar. 
• Schrijf je een kort betoog, dan open je met je standpunt en gebruik je een alinea per argument.
• Meestal kun je het best beginnen met je sterkste argumenten. Als de lezer niet je gehele tekst leest, heeft hij in ieder geval het beste deel meegekregen.
• Tijdens het schrijven kun je op meer argumenten komen. Pas je argumentatieschema dan gewoon aan. Dan behoud je het overzicht.
• Om de verbanden tussen hoofdstukken of alinea´s helder te krijgen, moet je gebruik maken van zogenaamde signaalwoorden.
• Wijd niet nodeloos uit over je argumenten. Hou het beknopt. Hoe meer alinea's, zinnen en woorden je nodig hebt, hoe zwakker je argumenten overkomen.
• Aan het eind sluit je af met een evaluatie van je argumenten en je conclusie. Dit is de laatste mogelijkheid in de tekst om de lezer te overtuigen.
  

5. Lees je betoog kritisch na en verbeter de fouten

Zorg ervoor dat de tekst helder is en geen spel-, typ- en grammaticale fouten bevat. Een tekst met veel fouten leidt af van je standpunt. Laat desnoods je betoog even een dagje liggen en kijk het dan nog eens door. Het best kun je je tekst nog eens laten lezen door iemand anders, bijvoorbeeld een collega. Controleer tot slot of je verhaal helder is, de redenering logisch is, de argumenten goed naar voren komen en de conclusie die je trekt helder en gerechtvaardigd is.

Een tegenbetoog

Vaak zie je in kranten dat het ene betoog het andere oproept. Wil je een tegenbetoog maken, dan kun je het best twee keer een argumentatieschema maken. Eén van het betoog waarvoor je een tegenbetoog wilt schrijven. En een keer voor je eigen betoog. Natuurlijk maak je in je tegenbetoog gebruik van de zwakke plekken in het betoog van de ander. Die heb je gevonden in het argumentatieschema dat je ervan gemaakt hebt.

Mondeling betoog

Als een betoog mondeling wordt uitgesproken in de vorm van een presentatie, dan is het beter er eerst een samenvatting van te maken. Het is dan aan de spreker om zijn verhaal te verluchtigen en levendig te presenteren. De overtuigingskracht hangt niet alleen van de kwaliteit van de argumenten af, maar ook van de kwaliteiten van de spreker.

Aanbevolen websites

• Structureer je betoog in piramidevorm.
• Hoe schrijf ik een betoog: een beknopt stappenplan.

Aanbevolen boeken

• Van Eemeren e.a. Overtuigend schrijven
  Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt de basis van het betogen uitgebreid behandelen. In het tweede deel komen verschillende soorten betogen aan bod. Sollicitatiebrieven, recensies, scripties: allemaal hebben ze als doel de lezer te overtuigen van een standpunt.
• Eemeren, F.H. van, Grootendorst, R., & Snoeck Henkemans, A.F. Argumentatie: inleiding in het analyseren, beoordelen en houden van betogen
  Dit is een standaardwerk op het gebied van argumentatie. Het boek geeft inzicht in op welke manier je meningsverschillen kunt analyseren en hoe je argumentatie kunt gebruiken om een meningsverschil op te lossen.
• De Boer, T, Kritisch denken
  Hoe kun je uitspraken, redeneringen en berichten analyseren en beoordelen? In dit boek staat onder andere hoe een logische redenering en een goede argumentatie moeten worden opgezet. Ook legt de auteur uit hoe er in discussies gesjoemeld kan worden, bijvoorbeeld door drogredenen te gebruiken.

Auteur: Mariëlle de Groot