Duaal studeren in het hbo

Bij een duale opleiding combineer je werken en leren. De verdeling tussen werken en leren verschilt per opleiding, maar samen vormen ze een studiebelasting die overeenkomt met een "gewone" voltijdopleiding. Je zit slechts een deel van de tijd op school, maar je leert 100% van de tijd. Duale opleidingen zijn volwaardige hbo-opleidingen, met hetzelfde inhoudelijke studieprogramma als de voltijdvariant. Op dit moment worden in Nederland al zo'n 550 opleidingen duaal aangeboden.

Duaal leren is veel meer dan stage lopen. Bij een goede duale opleiding krijg je soms opdrachten vanuit school die je op je werkplek uitvoert (dit wordt ook wel action learning genoemd). De werkervaring die je opdoet, komt terug in de thema's en werkvormen van je opleiding. Zo vormen studie en werk daadwerkelijk één geheel. Een groot deel van je benodigde studiepunten haal je dan ook met activiteiten en opdrachten die je tijdens je werk uitvoert.

Wat zijn de voordelen van duaal leren?

Je kunt theoretische kennis direct in de praktijk plaatsen en toepassen en je praktische vaardigheden dagelijks op hoog niveau oefenen.
Leren door te doen sluit misschien beter aan bij jouw leerstijl dan leren uit boeken.
Je bouwt werkervaring op tijdens je studie. Je komt daardoor beter voorbereid op de arbeidsmarkt dan bij een voltijdopleiding. Je bent na een duale opleiding min of meer direct inzetbaar.
Je kans op een aantrekkelijke baan is beter. Als je een duale opleiding op je cv hebt, laat je zien dat je leergierig bent en 'eager' om te werken. Bovendien heb je je als werknemer al bewezen. Dat geeft je een voorsprong op voltijders die aan hun eerste baan moeten beginnen.
Het werk wordt betaald.

De duale studievorm is populair bij werknemers op mbo-niveau die zich willen bijscholen tot hbo'er.

Zijn er ook nadelen?

Duaal studeren duurt in de regel langer dan voltijd studeren. Reken dan zeker op een half jaar langer. Dit komt doordat je naast je opleiding een bijna full time-baan hebt.
In vergelijking met voltijd is het zonder meer veel zwaarder. Je moet je zowel op je werkplek als op de opleiding volledig inzetten. Op je werkplek moet je prestaties op hbo-niveau kunnen leveren. Dat is wat anders dan een relaxed bijbaantje als vakkenvuller. Doordat het zwaarder is, kun je er weinig sores naast hebben. Voor relatieproblemen of zorg voor je ouders, heb je weinig tijd.
Het is niet altijd eenvoudig om een werkgever te vinden die achter het concept van duaal leren staat. Als je eenmaal een werkplek hebt, wil je die dus graag houden. Daardoor kun je je gemangeld voelen door de eisen van je werkgever én je school.
Je moet solliciteren op een duale werkplek. Om aangenomen te worden, moet je al heel goed kunnen uitleggen wat je kunt, wat je wilt en waarom je dat wilt. Ben je daar al aan toe? Kun je zo vroeg in je ontwikkeling al een duidelijk beeld hebben van een functie? Het risico van een verkeerde keuze is best groot. Daarom is duaal studeren toch wel geschikter voor wat oudere studenten.

Ruud Koopman, studieadviseur bij Saxion Hogeschool Enschede, Opleiding Small Business and Retail Management, adviseert je van te voren uit te zoeken hoe de duale opleiding van jouw keuze omgaat met de beoordeling van je werk op de werkplek: "In mijn optiek zou een goede opleiding die volgens duale principes werkt het werk op de werkplek vooral moeten beoordelen en niet dubbel werk moeten verwachten in de school. In de praktijk komt dit helaas nog veel voor en worden zaken die de student in de praktijk heeft laten zien nogmaals op school weer van de student verwacht. Maar er zijn dus ook opleidingen waar dat beter georganiseerd is. Je raad natuurlijk al wel waar dat onder andere het geval is."

Wat is de rol van de werkgever?

De werkgever moet natuurlijk meewerken aan het leer-werk-arrangement. Hij moet passend werk bieden, begeleiding en faciliteiten. Dat spreekt niet vanzelf en niet elke werkgever zal dit kunnen bieden.

De werkgever heeft ook een rol in de beoordeling van je competenties. Een veel gebruikte vorm van toetsing in duale opleidingen zijn assessments. Je kunt dan gevraagd worden bepaalde opdrachten uit te voeren op de werkplek. Leidinggevenden van je werk en docenten van de opleiding observeren ter plekke je prestaties en bepalen welk niveau je laat zien. Je werkgever moet de voorwaarden scheppen waaronder zo'n assessment kan plaatsvinden. Hij moet die bepaalde opdracht in je werkplanning opnemen en bijvoorbeeld een ruimte ter beschikking stellen voor de beoordelaars.

Wat is een onderwijsarbeidsovereenkomst?

Als duale student moet je een zogenaamde onderwijsarbeidsoverkomst tekenen met de hogeschool én je werkgever. Daarin wordt afgesproken dat je een werkplek hebt voor bepaalde tijd, op voorwaarde dat je de bijbehorende opleiding volgt. Je bent dus zowel student als werknemer, met alle rechten en plichten die daarbij horen.

De onderwijsarbeidsovereenkomst is geregeld in de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW), artikel 7.7 lid 5:

"..de beroepsuitoefening binnen een duale opleiding vindt plaats op basis van een overeenkomst gesloten door de instelling, de student en het desbetreffende bedrijf of de desbetreffende organisatie. De overeenkomst regelt de rechten en verplichtingen van partijen en omvat met inachtneming van het dienaangaande bij of krachtens deze wet bepaalde ten minste bepalingen over:
a. de duur van de overeenkomst en de tijdsduur van de periode of perioden van de beroepsuitoefening
b. de begeleiding van de student
c. dat deel van de kwaliteiten bedoeld in artikel 7.13, tweede lid, onder c, dat de student tijdens de periode of de perioden van beroepsuitoefening dient te realiseren, en de beoordeling daarvan, en
d. de gevallen waarin en de wijze waarop de overeenkomst voortijdig kan worden ontbonden."

Wat moet je kunnen in het werk?

Je bent niet een tijdelijk stagiair in de marge van het bedrijf, maar je functioneert zoveel mogelijk als normaal medewerker. De eisen die de werkgever aan je stelt zijn afgestemd op hoever je met je studie bent. Naarmate je opleiding vordert, wordt er meer van je verwacht. Het niveau stijgt van algemene en praktische werkzaamheden naar gecompliceerde taken op HBO-niveau.

Krijg je betaald voor duaal werken?

In de hoofdfase krijg je een min of meer normaal salaris. De hoogte is afhankelijk van je functie en van de CAO van de sector waarin je werkt. Je hebt gewoon een arbeidscontract waarin staat hoe je ingeschaald bent. Als duaal student kun je ook in aanmerking komen voor studiefinanciering.

Het salaris is niet al te hoog omdat je jong bent en veel begeleiding nodig hebt. Als je al wat ouder bent - zeg ouder dan 25 - dan is een normale baan en studeren in deeltijd misschien een aantrekkelijkere optie.

Hoe vind je een werkgever voor een duale opleiding?

In principe moet je die zelf zoeken, maar meestal kan de opleiding daarbij wel helpen. De opleidingen hebben contacten met bepaalde werkgevers die in het duale onderwijsprogramma participeren. Sommige hogescholen werken hiervoor samen met uitzendbureau's.

Hoe is de verhouding leren/werken?

Er zijn verschillende vormen van duaal onderwijs:

na de propedeuse werk je drie dagen per week en studeer je twee dagen (bijvoorbeeld: Gilde-HBO)
afwisselend werk je een half jaar en studeer je een half jaar
je begint met één of twee jaar voltijdstudie, waarna je tijdens het derde en vierde jaar de duale veriant van je studie volgt en dus een groot deel van je tijd werkt (bijvoorbeeld: lerarenopleidingen, waarbij je in de laatste twee leerjaren voor de klas staat)

De laatste vorm waarbij je in de hoofdfase drie of vier dagen werkt en een of twee dagen op school bent, komt het meeste voor. Maar, je zult dus bij de onderwijsinstelling en werkgever goed na moeten gaan welke invulling zij precies geven aan het concept duaal leren.

Hoe wordt de studievoortgang getoetst?

Je voortgang wordt getoetst door zowel de opleiding als de werkgever. Je doet tentamens en krijgt assessments op je werkplek om te beoordelen op welk niveau je competenties zijn. Als je vorderingen stagneren, dan heeft dat consequenties voor het vervolg van de opleiding en het dienstverband.

Hoe word je tijdens een duale opleiding begeleid?

Je wordt begeleid door een docent/mentor van de hogeschool en een bedrijfscoach van je werkgever. Als het goed is, stelt de opleiding aan de mentor hoge eisen. Hij moet zich in studenten kunnen verplaatsen én hij moet vakkennis hebben. De mentor van de opleiding moet regelmatig naar de werkplek van de student komen om te zien hoe het gaat én om te overleggen met de bedrijfscoach over je ontwikkeling. Dit reizen naar die verschillende werkplekken is zwaar voor de docent. Het is dan ook het beste als een docent niet meer dan een stuk of vijf studenten begeleidt.

In de praktijk blijkt de begeleiding op de werkplek vaak niet fantastisch te zijn. Een coach weet vaak niet hoe vaak hij je moet aanspreken, hoeveel instructie je nodig hebt en wat je precies op de opleiding leert. Wees daarop voorbereid en neem zelf het initiatief om met hem te praten en hem te informeren over waar je op school mee bezig bent. Vraag zelf om concrete opdrachten en om feedback. Vraag niet 'Hoe vind je dat het gaat?', maar 'Op welke punten kan ik mijn werkplanning of dit rapport verbeteren?' Zo voed jij je coach een beetje op.

Een belangrijk kenmerk van duaal leren is de onderwijsarbeidsovereenkomst (zie boven). Hierin moet de vorm en frequentie van de begeleiding zijn opgenomen zodat je daar in de praktijk aanspraak op kan maken. Drie uur begeleiding op de werkplek per twee of drie weken is wel het minimum. Beroep je op deze overeenkomst als de begeleiding onvoldoende is.

Wat zijn de verschillen tussen duaal en deeltijd?

Opleidingen in deeltijd worden meestal gevolgd door mensen met een voltooide (mbo-)opleiding en relevante werkervaring. Zij studeren in deeltijd om hogerop te komen, of horizontaal carrière te maken. Een duale opleiding wordt juist gevolgd om werkervaring op te doen.
Bij een duale opleiding sluit je een samenhangende leer-arbeidsovereenkomst af met een werkgever én opleidingsinstituut. Bij studeren en deeltijd heb je zelf de verantwoordelijkheid om studie en werk los van elkaar te regelen.
Bij een deeltijdopleiding werk je op je werk en leer je vooral op school. Bij een duale opleiding leer je zowel op school als op het werk.
Een duale opleiding is een voltijdopleiding, zodat je in aanmerking kunt komen voor studiefinanciering. Bovendien wordt je opleiding (meestal) door de werkgever betaald. Een deeltijdopleiding moet je zelf financieren (maar misschien wil je werkgever daarbij helpen).

Is duaal studeren iets voor jou?

Om als duaal student te slagen moet je zelfstandig kunnen werken en zelfdiscipline hebben. Je moet vanaf het begin van je studie de houding van een professional en de competenties van een beginnend medewerker op tenminste mbo+-niveau laten zien. Er wordt een groot beroep gedaan op je zelfdiscipline, ook omdat de begeleiding vaak niet zo goed is. Je zult regelmatig meer dan 40 uur per week moeten studeren en werken. Ken je je sterktes en zwaktes? Wie zichzelf overschat, strandt geheid.

Tijdens een hbo-opleiding en in een hbo-functie moet je veel lezen, informatie verzamelen en stukken schrijven. Kijk daarom eens kritisch naar je Nederlands. Als je een hekel hebt aan schrijven, je gedachten moeilijk op papier krijgt of heel slecht spelt, dan is dat echt een zware handicap tijdens je studie. Bedenk dat je op hbo-niveau naast praktisch ook veel theoretisch bezig bent. Heb je daar zin in?

Als je al een paar jaar op mbo-niveau hebt gewerkt en graag wilt doorgroeien in je werksoort, zonder allerlei korte en dure cursussen te volgen, dan is duaal heel geschikt voor je. Je hebt al een werkritme. De praktische kant van je werk heb je vaak al goed onder de knie en dan ben je toe aan theoretische verdieping. Je beseft dat je zonder een hbo-diploma geen carrière kunt maken.

Bedenk dat je een verplichting aangaat. Je werkgever investeert fors in jou. Je moet bereid zijn dat terug te geven, bijvoorbeeld door na je opleiding nog een paar jaar bij het bedrijf te blijven en ook tijdens je studie je kennis te delen met collega's. Je baas wil zijn bedrijf graag ontwikkelen via jou. Dit zie je vooral in het MKB. Ben jij zo loyaal?

Een duale opleiding is dus zwaar en niet voor iedereen geschikt. Er wordt daarom scherp voor geselecteerd. Informeer in een vroeg stadium bij de instelling welke eisen gesteld worden en vraag je dan af of je door de selectie zou komen. Vraag ook of je tussentijds kunt overstappen van duaal naar deeltijd of voltijd, als duaal voor jou niet blijkt te werken.

Wie studeren er duaal?

Duale studenten zijn vaak van dezelfde leeftijd als 'gewone' voltijdstudenten. Wat echter ook veel voorkomt is dat studenten een mbo-diploma hebben, een paar jaar hebben gewerkt, en dan de behoefte voelen om toch nog een hbo-diploma te halen. Omdat ze echter al werkervaring hebben, vaak ook in de richting waarin ze de vervolgopleiding kiezen, en omdat ze snel terug willen naar de praktijk, is voor hen een duale variant heel aantrekkelijk. Deze studenten zijn dan zo tussen de 22 en de 26. Ouder dan 25 komt wat minder vaak voor, want dan is het vaak lastig om weer in de schoolbanken te gaan zitten tussen veel jongere studenten en rond te komen van het lagere salaris.

Welke varianten zijn er?

In de economische opleidingen zoals Commerciële economie of Management, economie en recht, kom je vaak de co-op variant tegen. Deze term staat voor 'co-operative education'. In dit model volg je de propedeuse in voltijd op school. In het eerste semester van de hoofdfase ga je direct aan het werk, of je krijgt eerst nog les op school. Daarna werk je afwisselend een half jaar en volg je een half jaar les. Tijdens de werkperiode is er meestal een dag per week gereserveerd voor aanvullende lessen of korte vaardigheidstrainingen, bijvoorbeeld voor gespreksvoering.

Voordeel: voor werkgevers is het prettig om een half jaar aaneengesloten verzekerd te zijn van hun werknemer. Nadeel: in die lange werkperiode kan de band tussen de opleiding en de werkplek wel eens te los worden. Wat op school geleerd is, kan op het werk weer wegzakken. Wat op het werk geleerd is, wordt soms door docenten niet gebruikt. Docenten gaan dan weer verder waar ze een half jaar geleden gebleven zijn.

In het sociaal-agogisch onderwijs (opleiding voor maatschappelijk werker bijvoorbeeld) komt de concurrency-variant veel voor. Deze opleidingen bouwen voort op de competenties die een student tijdens zijn werkervaring op mbo-niveau al heeft behaald. Het is de bedoeling dat de functie van de student op zijn werkplek meegroeit met de competenties die hij in de opleiding verwerft. Zijn functie moet dus ook meegroeien van mbo naar hbo, van uitvoerend werk naar werk met leidinggevende en beleidstaken. Dit lukt niet altijd, omdat er geen contract is tussen student, opleiding en werkplek. Het mag daarom eigenlijk geen duale opleiding heten, maar het is dan 'gewoon' deeltijdonderwijs.

Hoe kies je een hogeschool?

Als je overweegt je in te schrijven voor een duale opleiding kun je bij de keuze van een hogeschool letten op:

de hulp die je krijgt bij het vinden van een werkplek die voor jou geschikt is
de vorm en frequentie van de begeleiding die je krijgt
hoe streng er gecontroleerd wordt op het naleven van de onderwijsarbeidsovereenkomst
hoeveel duale studenten er staat ingeschreven (een hoog aantal is meestal een signaal van kwaliteit)
hoe lang de duale opleiding al bestaat (hoe langer hoe beter)
de mening en tevredenheid van afgestudeerden en studenten die een paar jaar bezig zijn
Accreditatierapporten in de NVAO-databank (dit is vooral bij commerciële opleidingen belangrijk; zij worden allemaal gekeurd door de NVAO en de rapporten daarvan zijn openbaar)
de Keuzegids Hoger Onderwijs, F. Steenkamp, A. de Moor en M. van Beek, ISBN boek: 9011087194, op cd: 9011089375). Deze kun je in de Openbare Bibliotheek raadplegen.

Aanbevolen websites

Manieren van Leren (HBO en WO)

Auteurs: Isabelle Langeveld en René Pijlman