Mensenkennis

Soms staat er in een vacaturetekst dat je moet beschikken over mensenkennis. Maar wat is dat precies en wanneer beschik je over mensenkennis of psychologisch inzicht?

Wat is mensenkennis?

Waarom gedragen mensen zich zoals ze doen? Hoe is dat gedrag te beïnvloeden? Wat is de beste manier om mensen van iets te overtuigen? Als je mensenkennis hebt, dan heb je inzicht in het karakter en wezen van de mens en heb je (tot op zekere hoogte) antwoord op dit soort vragen. Bovendien beschik je over goede soft skills of people skills om harmonieus en effectief te kunnen omgaan met anderen. Mensenkennis stelt je bijvoorbeeld in staat om je in te leven in anderen en empathie te tonen. 

Menselijk gedrag bestaat uit een geheel van denken, doen, waarnemen en voelen. Mensen worden gemotiveerd door iets waar ze het nut van inzien, ze laten zich weerhouden door bedenkingen en angsten, ze doen graag dingen samen, of juist niet. En wat bedoelt iemand bijvoorbeeld precies als hij 'nee' zegt tegen een suggestie van jou? Is hij boos, bang, overtuigd van zijn eigen gelijk, of heeft hij een hekel aan jou? Hoe meer je de drijfveren van mensen kunt begrijpen, des te beter ben je in staat om op een goede manier samen te werken, leiding te geven, te motiveren, te helpen, draagvlak te creëren, om te gaan met weerstand, een team samen te stellen, mensen te adviseren, te coachen of te beïnvloeden.

Bij welke beroepen is mensenkennis belangrijk?

Mensenkennis heb je nodig in alle beroepen waar je iets van mensen gedaan moet krijgen, mensen moet overtuigen of moet helpen. Je moet dus over mensenkennis beschikken als je een beroep hebt in de sociale sector of in de gezondheidszorg, maar ook als je in een commerciële omgeving werkt. Voor een verpleegkundige, een diëtist, een maatschappelijk werker etc. is het bijna vanzelfsprekend dat ze over mensenkennis moeten beschikken, maar wat dacht je van een P&O-adviseur of recruiter, verkoper, accountmanager of adviseur? Ook voor hen is een staaltje mensenkennis onontbeerlijk. En ook in beroepen waar je werkt voor grote groepen mensen moet je over mensenkennis beschikken. Communicatiedeskundigen, reclamemakers en marketeers kunnen alleen succesvolle campagnes ontwikkelen als ze begrijpen wat mensen drijft.

Hoe verwerf je mensenkennis?

Mensenkennis begint met je open te stellen voor het gedrag en de motivatie van andere mensen. Je leert mensen begrijpen als je je regelmatig afvraagt: waarom doet diegene dit? Wat zou er in hem of haar omgaan? Neem jezelf daarbij niet als uitgangspunt, maar bedenk dat andere mensen heel andere redenen, drijfveren en gedachten kunnen hebben om iets te doen of te laten.

Je kunt de volgende dingen doen om je mensenkennis te vergroten:

• Observeren. Kijk naar mensen en registreer wat ze doen, zeggen en laten zien. Maar let ook op wat ze verhullen. Hoe vaak verschuilen we ons niet achter mooie woorden, maar 'zegt' onze lichaamstaal iets heel anders? Een flinke dosis verwondering, zonder meteen je oordeel klaar te hebben, helpt om goed te kunnen observeren. Eerlijk observeren lukt alleen als je je vooroordelen uitschakelt (of je daar ten minste van bewust bent).
• Vragen stellen. Vraag mensen naar hun motivatie en drijfveren. Dat geeft je inzicht in waarom mensen doen zoals ze doen. Het is heel leerzaam om erachter te komen dat er veel meer redenen zijn om iets te doen of te laten dan jij op grond van je eigen levenservaring weet.
• Luisteren. Je kunt alleen iets leren van je vragen als je goed luistert naar de antwoorden. En ook naar wat niet wordt gezegd. Vraag door op zaken waarvan je vermoedt dat ze om een bepaalde reden worden weggelaten. Juist die reden kan je een hoop mensenkennis verschaffen.
• Open minded zijn. Sta open voor verschillende ideeën, ervaringen, zienswijzen, theorieën en leefstijlen.
• Sta open voor je intuïtie. Soms heb je het gevoel dat er iets aan de hand is, zonder dat je daar een direct bewijs voor hebt. Dat komt bijvoorbeeld door onbewuste signalen die je waarneemt, zoals lichaamstaal, stemgebruik en gezichtsuitdrukkingen. Je voelt aan dat een collega gestrest is, of dat er thuis problemen spelen.
• Je inleven. Door je in te leven in de situatie en het gedrag van de ander kun je tot op zekere hoogte begrijpen wat die persoon voelt, denkt en ervaart. Stel je eens voor wat het voor een rolstoelgebruiker betekent om altijd langs een zijdeur ergens naar binnen te moeten en te ervaren dat mensen letterlijk op je neerkijken. Leef je eens in in iemand die als vluchteling zijn weg in een nieuwe wereld probeert te vinden. En vraag je eens af wat een verlegen mens moet overwinnen om een presentatie te houden. Je eigen wereld wordt groter als je je dit soort dingen zo nu en dan eens afvraagt. Bovendien wordt het zo gemakkelijker om empathie voor anderen te voelen en te tonen.
• Reflecteren. Mensenkennis begint bij jezelf. Zelfkennis is onontbeerlijk om anderen te leren kennen en te begrijpen. Houd jezelf daarom af en toe een spiegel voor en bedenk eerlijk wat jouw drijfveren en motieven in het leven zijn. Vraag je daarna af hoe dat bij anderen zit.
• Persoonlijkheidsmodellen bestuderen. Je hoeft niet alles over menselijk gedrag zelf te bedenken. Er zijn tal van persoonlijkheidsmodellen die vanuit een bepaalde invalshoek menselijk gedrag en menselijke interactie verklaren. Bijvoorbeeld de Kernkwaliteiten (Ofman), de teamrollen van Belbin, The Big Five of de Myers-Briggs Type Indicator (MBTI). Observeren en denken vanuit die modellen kan je helpen het gedrag van jezelf en dat van anderen beter te begrijpen. Je kunt zelfs aan de hand van die modellen begrijpen waarom je zo'n hekel hebt aan bepaalde mensen. Het zegt niet alleen iets over hen, maar ook over jou!

Hoe toon je mensenkennis aan bij een sollicitatie?

Staat er in een vacaturetekst dat mensenkennis belangrijk is voor de functie, dan moet je in je sollicitatiebrief en het sollicitatiegesprek aantonen dat je daarover beschikt. Geef zo concreet mogelijke voorbeelden van situaties waarin jij je mensenkennis hebt gebruikt. De STAR-methode is daarvoor een goede methode.

Een leraar lichamelijke opvoeding schreef in zijn sollicitatiebrief aan een instelling voor gehandicapten: "In mijn huidige functie als sport- en spelleider heb ik regelmatig te maken met mensen met lichamelijke beperkingen. Ik vind het erg belangrijk dat ook zij genieten van sportieve activiteiten. Ik bekijk daarom goed wat zij wel kunnen en stem het programma speciaal op hun behoeften af. Tegelijkertijd zorg ik ervoor dat ook zij hun grenzen kunnen verleggen. Daarvoor is soms enige overtuigingskracht en mensenkennis nodig. Ik voel me trots als mensen voor wie bewegen niet vanzelfsprekend is, trots kunnen zijn op hun sportieve prestaties."

Voorbeelden van competentiegerichte vragen over mensenkennis tijdens het sollicitatiegesprek:

• Geef een voorbeeld hoe je je mensenkennis hebt gebruikt om iemand te beïnvloeden of te overtuigen.
• Beschrijf een situatie waarin je het gevoel had dat je cliënt iets anders zei dan hij/zij eigenlijk wilde zeggen. Wat was daarvan de reden? Wat heb je gedaan?
• Wat vraag je om inzicht te krijgen in iemands drijfveren?
  

Wetenschappelijke kennis van de mens in de psychologie

In de wetenschap wordt kennis van de mens met name ontwikkeld in de Psychologie (en ook wel in de Sociologie en andere geesteswetenschappen). Mensenkennis bezien vanuit de psychologie gaat over inzicht in iemands motieven en beweegredenen. Er worden modellen van de hersenen, het brein, persoonlijkheid, gedragspatronen et cetera ontwikkeld die inzicht geven in de basis van gedrag: waarom gedragen mensen zich zoals ze doen?

Als je dergelijke kennis wilt opdoen en in de praktijk wilt toepassen, dan is de hbo-opleiding Toegepaste Psychologie daarvoor het meest geschikt.

Aanbevolen websites

• Veel over menselijk gedrag lees je in de cursus Overtuigen en beïnvloeden op Leren.nl.
• In de cursus Omgaan met lastige mensen lees hoe je het best om kunt gaan met bullebakken, betweters en grappenmakers. Ook een kwestie van mensenkennis.

Auteur: Ysolde Bentvelsen, met bijdragen van René Pijlman