Zingeving: welke dingen geven zin aan het leven?

'Wat heeft het allemaal voor nut?' is een veel gehoorde verzuchting van mensen die overvallen worden door loopbaantwijfels of andere levensvraagstukken. 'Ik wil iets zinvols doen', zeggen veel carrièreswitchers. Maar wat is nuttig? Wat maakt het leven zinvol? Wat geeft jóuw leven zin?

Die zingevingsvragen zijn niet zonder meer te beantwoorden. Ze zijn bovendien per individu verschillend. De een vindt het nuttig om walvissen te redden, de ander beschouwt voetballen met zijn kleinzoon als de meest zinvolle activiteit van het bestaan.

Bovendien: de ene periode in je leven demonstreer je tegen alle mogelijke onrecht in de wereld, de andere periode ervaar je je persoonlijke ontwikkeling als de meest zinvolle activiteit in je leven.

Je zult daarom zelf op zoek moeten naar jouw antwoorden op de grote levensvragen. Zingeving is zoeken naar de zin of het nut, het doel of de betekenis van jouw leven.

Gevoel van zin en nut

Een algemeen antwoord op de vraag 'wat heeft nut en wat is zinvol?' bestaat dus niet. Wel zijn er aspecten in het leven die het gevoel van zin en het gevoel van nut kunnen opleveren. De belangrijkste zijn:

• Vrijheid: je vrij voelen om keuzes te maken die echt bij je passen.
• Zelfverwezenlijking: doen waar je goed in bent en wat je identiteit bekrachtigt.
• Verbinding en participatie: ergens bij horen of deel van uitmaken.
• Erkenning: af en toe horen dat je goed bent op het terrein waar je ambities liggen.

Vrijheid

Wie zijn keuzes zo bewust mogelijk maakt ervaart een gevoel van vrijheid. Doe je dat niet, dan kun je het gevoel krijgen dat het leven en de omstandigheden de macht hebben en dat het leven je zomaar overkomt. Met andere woorden, je wordt geleefd en de omstandigheden bepalen hoe het leven loopt. Je zit daardoor niet lekker in je vel en hebt een machteloos gevoel, dat kan uitmonden in een algeheel gevoel van zinloosheid.

Het is daarom belangrijk te beseffen dat je elke dag weer proactieve keuzes kunt maken. De meest fundamentele keuze is steeds: doe ik iets wel of doe ik iets niet. En dat geldt ook voor het maken van de keuze zelf. Géén keuze maken is ook een keuze.

Zelfverwezenlijking

Als je weet wat voor mens je bent, waar je van houdt, wat je goed kunt, kortom als je een stevig gevoel voor identiteit bezit, dan moet je dat ook zo zien te houden. Zelfverwezenlijking (of zelfrealisatie, zelfactualisering) is een manier om je identiteit te verstevigen en vorm te geven (of te creëren als het je eraan ontbreekt). Regelmatig iets doen waar je goed in bent, of wat je mooi of leuk vindt, is een manier om jezelf te bevestigen. Daar krijg je zelfvertrouwen van, wat maakt dat je je succesvol voelt in wat je doet.

Als je je identiteit regelmatig bevestigt, dan ervaar je kracht en ook een zeker gevoel van uniciteit: 'dit ben ik, dit kan en dit doe ik'. Dit gevoel van uniek zijn behoedt je voor het gevoel op te gaan in een massa en het eventueel daarmee gepaard gaande gevoel van 'wat doe ik er toe?'.

Als je bezig bent met dingen waar je goed in bent en die je leuk vindt, is het belangrijk dat je jezelf soms (niet altijd!) een doel stelt dat wat hoger ligt dan je al helemaal aankunt. Zo daag je jezelf uit om te groeien en je te ontwikkelen tot de beste versie van jezelf. Het moet wel een bereikbaar doel zijn, maar tegelijk ook een doel waarvoor je moeite moet doen om het te halen. Het is een bekend verschijnsel dat mensen een gevoel van 'flow' kunnen ervaren bij het uitvoeren van bezigheden die met dat doel te maken hebben. Flow is het gevoel van ergens lekker helemaal inzitten, van ergens helemaal in opgaan en de tijd vergeten.

Mensen die op deze manier een doel bereiken, voelen zich na afloop trots op hun prestatie. En deze trots is precies de zelfbevestiging die goed is voor jezelf. 'Tjonge, dat heb ik helemaal gedaan.' Zo'n ervaring kan je uitdagen om een volgende keer de lat weer een klein stukje hoger te leggen, en dat is de bedoeling. Zo word je een expert in datgene waar jij een expert in wilt zijn en voel je je goed bij wat jij bent en kunt. (Het hoeft geen hemelbestormend hoog doel te zijn; het kan ook een creatieve hobby of een korte opleiding naast je werk zijn.)

Om gelukkig te zijn, moet je iets doen waar je gelukkig van wordt. - Johan Cruijff

Verbinding en participatie

Ergens toe behoren of bij horen blijkt een belangrijke factor te zijn die zin geeft aan het menselijk bestaan. Dat is een van de redenen dat het hebben van werk meestal te verkiezen is boven werkloos zijn. Het geeft mensen vaak een gevoel van zin. Maar er zijn nog veel meer dingen die je het gevoel kunnen geven ergens toe te behoren of bij te horen. Genieten van een boek kan je een gevoel van verbondenheid met de schrijver (of de beschreven wereld) opleveren, luisteren naar een muziekstuk kan je de sensatie geven deel te hebben aan iets groters dan jijzelf (en daarvoor hoef je geen idolaat fan te zijn; idolate fans zijn wel een voorbeeld van hoe dit mechanisme werkt). Zulke gevoelens verschaffen een gevoel van 'zijn' en deelhebben aan een groter geheel. Ze zijn een manier van zelfverwezenlijking en een bevestiging van je identiteit, wat weer bijdraagt aan het gevoel voor 'zin'.

Sommige mensen hebben grote moeite met participatie (met andere woorden, zich te conformeren) omdat ze bang zijn op te gaan in het grote geheel en onzichtbaar te worden. Het is voor die mensen de kunst om binnen de kaders hun autonomie te bewaren (autonomie is niet voor niets een van de loopbaanankers). Bij deze mensen past vaak een beroep waarin ze professional kunnen zijn.

Erkenning voor talent en vaardigheden

Je zelfbeeld en gevoel voor identiteit ontstaat niet alleen door wat je zelf over jezelf denkt. Het is ook nodig dat anderen je in die identiteit 'legitimeren'. Dat legitimeren bestaat vooral uit boodschappen van erkenning. Af en toe horen dat je iets goed kunt, of dat je bijzonder bent om iets, is voor ieder mens belangrijk. Het is een soort bewijs voor ons zelfbeeld.

Erkenning blijkt een belangrijke rol te spelen in het verwezenlijken van ambities en het leveren van prestaties. Zonder erkenning kunnen mensen zich geen doelen stellen en geen taak lang volhouden. Wie bepaalde ambities heeft, maar daarin nooit erkend wordt, ziet op een gegeven moment zijn ambities als sneeuw voor de zon verdwijnen. De ambities doven als het ware uit. Overigens is dit wat anders dan voortdurend op zoek zijn naar bevestiging. Het is belangrijk om voldoende in jezelf en je kunnen te geloven en daarin niet steeds het oordeel van anderen te laten meewegen. 

Het is van belang dat je erkenning krijgt voor je talent, je vaardigheden of voor het feit dat je ergens hard aan werkt. Erkenning op basis van uiterlijk, volgzaamheid of uitstraling biedt geen soelaas. Helaas is dit de soort erkenning die vrouwen vaak ten deel valt.

Adam Smith (Schotse filosoof): "Het gevoel dat er geen notie van ons wordt genomen, bekoelt zelfs de meest optimistische toekomstverwachting en ontmoedigt het vurigste verlangen dat de mens kent."

Het mooiste is natuurlijk als je af en toe vanzelf (de juiste) erkenning krijgt. Als dat niet het geval is, is het de kunst om voor jezelf situaties te creëren waarin dat wel gebeurt. Dat kan bijvoorbeeld door iemand te vragen om een tijdje je coach te zijn, maar ook door deel te nemen aan een intervisieclub, of door op de een of andere manier belangrijk te worden voor je baas.

Suggesties voor oefeningen

• In je kracht staan: onderzoek welke dingen bij je passen, waar je goed in bent en waar je in gelooft, kortom activiteiten waarbij je 'congruent' bent.
  
• Van droomscenario naar missie: in deze oefening gebruik je een droomscenario om je persoonlijke levensmissie te bepalen.
  

Wat is voor jou zingevend werk?

"Zinvol werk gaat over bijdragen aan een groter doel. Leuk werk hebben en betekenisvol zijn voor anderen. Begrijpen waar jouw inzet, tijd en energie toe leiden. Mensen hebben zingeving nodig om zichzelf te kunnen sturen, om grip te krijgen op de dynamische wereld om hen heen."

Maroesjka Versantvoort, hoogleraar Arbeid en Zingeving

Wat is de betekenis van zingeving voor je carrière?

In je zoektocht naar zinvol werk of een gevoel van zinvolheid in je leven is het zaak om rekening te houden met alle genoemde aspecten van zinvolheid. Je maakt de vraag naar zin en nut gemakkelijker als je je steeds afvraagt  'wat is zinvol voor mij' of 'wat vind ik nuttig?' Op die manier sluit de vraag naar zin meer aan bij je eigen identiteit en de plaats die jij kiest in de wereld. Bovendien levert het je concretere antwoorden op. En hoe duidelijker de antwoorden worden, hoe meer zin je waarschijnlijk krijgt om iets te gaan doen en de nodige stappen te zetten, in plaats van dat je je overweldigd voelt door het al te grote vraagstuk naar de zin van het leven.

Voorbeelden van zingevingsvragen

Ben je op zoek naar zingeving, dan kun je jezelf bijvoorbeeld deze vragen stellen:

• Waar ligt mijn passie en wat geeft mij energie?
• Waarbij ervaar ik flow in mijn werk?
• Wat zou ik met mijn leven doen als ik genoeg geld zou hebben?
• Wanneer ervaar ik mijn werk als zinvol?
• Wat doe ik graag in mijn vrije tijd?
• Wat wil ik bijdragen aan de wereld om me heen?
  
• Wat wil ik voor anderen betekenen? (bijvoorbeeld voor je partner en kinderen, maar denk ook aan collega's of klanten)
• Waar put ik troost uit bij tegenslag?
• Waar kan ik intens van genieten?
• Wat was voor mij een levensveranderend moment?
• Wat is kwetsbaar en wil ik beschermen?
• Wat zou ik doen als ik wist dat ik nog maar korte tijd heb te leven?
• Waarin zie ik schoonheid, wat vind ik indrukwekkend? (denk aan muziek, kunst, een natuurverschijnsel)
  
• Waar ben ik nieuwsgierig naar; waar gaat mijn interesse naar uit?
• Bij welke creatieve activiteit voel ik sterke voldoening?
• Zou ik als kind trots zijn op wat ik geworden ben?
• Waarop zou ik op mijn sterfbed willen terugkijken?
  

Vragen over zingeving in het sollicitatiegesprek

Soms is een werkgever op zoek naar medewerkers die zich in hun werk verbonden voelen met hun persoonlijke innerlijke doel, zodat ze in hun kracht staan en maximaal bijdragen aan het bedrijf. In het sollicitatiegesprek kun je dan vragen verwachten als:

• Wat is het belangrijkste voor jou in je werk?
• Waarvoor kom jij je bed uit?
• Hoe belangrijk is het voor jou om een hoger doel te hebben in je werk?
  

Hoe ga je om met tegenslag?

We maken allemaal periodes van malheur mee in ons leven. Je wordt ontslagen, moet revalideren na een ongeluk, wordt verlaten door je partner... hoe ga je daarmee om en geef je zin aan je leven in zo'n situatie?

Veel mensen hebben baat bij verbinding met lotgenoten. Ze worden bijvoorbeeld actief in een platform van werkzoekenden of een patiëntenvereniging.

Het helpt om in een nare situatie stap voor stap te leven en elke voltooide stap als een kleine overwinning te vieren. Elke sollicitatiebrief die je verzendt, elke uitnodiging voor een sollicitatiegesprek is een stap in de goede richting. Probeer elke dag tenminste één succes te boeken. Vervolgens is het een kwestie van doorzetten. Daar word je mentaal sterker van.

Realiseer je ook dat jouw houding en doorzettingsvermogen hoop bieden aan anderen. Aan je gezin, vrienden en familie, aan de mensen die jou proberen te helpen én aan de lotgenoten waarmee je in contact staat. Je staat er niet alleen voor en kunt samen met anderen optrekken. Ook al zie je het zelf niet meer zitten, je kunt andere mensen blij maken en van betekenis voor ze zijn. Iets hoopgevends doen voor anderen geeft jou de energie om vol te houden op het pad naar herstel.

Met welke narigheid je ook geconfronteerd wordt, er zijn ongetwijfeld ook positieve dingen in je leven. Als je je baan verliest, heb je nog een lieve partner en heb je eindelijk de ruimte voor die nieuwe stap in je carrière. Als je verlaten wordt, heb je je werk nog en kun je een nieuw sociaal leven opbouwen. Tel je zegeningen en koester je gevoelens van dankbaarheid voor de mooie dingen in je leven.

Aanbevolen tv-programma

Aanbevolen websites

• Zin verzoet de arbeid, Over arbeid en zingeving in een paradoxale samenleving - Rede van prof. Maroesjka Versantvoort.
• Zingeving: nut en betekenis in jouw leven zoeken - door Jan Stevens op De Steven.
• Wat zingeving betekent - door Jolanda Breur.

Bronnen

Auteur: Ysolde Bentvelsen, met bijdragen van René Pijlman