Veerkracht

Mentale veerkracht is je vermogen om vlot te herstellen van een mislukking, tegenslag, teleurstelling of stress. Je bent in staat om in moeilijke tijden positief, toekomstgericht en sterk te blijven, oftewel: ‘terug te veren’. Net zoals een fysieke springveer na te zijn ingedrukt zijn oorspronkelijke vorm weer aanneemt en een boom die buigt onder een storm weer terugbuigt, zo kun jij nadat je uit balans bent geraakt weer terugveren naar je gewone zelf in de situatie dat je weer goed in je vel zit.

In je werk en loopbaan kun je te maken krijgen met verschillende teleurstellende, pijnlijke of verdrietige tegenslagen die vragen om veerkrachtigheid. Bijvoorbeeld:

• Je wordt afgewezen na een sollicitatie.
• Je wordt ontslagen en verliest je baan.
• Als accountmanager verlies je een belangrijke klant.
• Als arts of verpleegkundige maak je het overlijden van een patiënt mee.

Veerkracht is een waardevolle soft skill, want het helpt je om proactief te zijn in moeilijke omstandigheden, om door te zetten en de regie in jouw werk en loopbaan te houden.

Een weinig gebruikt synoniem van veerkracht is resiliëntie.

Tegenslag op het werk

Je krijgt plotseling je ontslag, je baas geeft je tijdens een vergadering onverwacht felle kritiek of een belangrijke klant deelt je mee dat hij overstapt naar een concurrent. Op je werk word je iedere dag geconfronteerd met allerlei problemen met negatieve gevolgen, uitdagingen en werkdruk. Mensen reageren verschillend wanneer hen zoiets overkomt.

Wat kenmerkt mensen met weinig veerkracht?

Sommige mensen ervaren moeilijke situaties als een bedreiging en zijn meteen uit het veld geslagen. Gevoelens van machteloosheid en stress nemen de overhand, omdat ze het idee hebben dat ze weinig aan de situatie kunnen doen. Ze vertonen hulpeloos en ineffectief gedrag, zoals:

• ze zijn lijdzaam en berusten in hun lot;
  
• ze blijven stilstaan, komen niet in actie om te herstellen;
  
• ze zijn passief, hebben weinig energie en blijven in hun situatie hangen;
• ze zijn langdurig bezig met vergeefse pogingen om terug te krabbelen;
• ze denken dat de situatie hopeloos is en vrezen het ergste;
  
• ze voelen zich bedroefd, terneergeslagen of zelfs depressief;
  
• ze klagen, mopperen en zeuren;
• ze zijn vatbaar voor negatief denken en zelftwijfel;
  
• ze zijn de weg kwijt en verward;
• ze komen niet verder en jakkeren door zonder aandacht voor hun emoties.
  

"Accepteer de situatie, stel een nieuw doel en ga door!"

- Sportpsycholoog dr. Rico Schuijers na een nederlaag van het Nederlands voetbalelftal in het EK van 2024.

Wat kenmerkt veerkrachtige mensen?

Veerkrachtige mensen zijn weerbaar, ze kunnen een tegenvaller incasseren en hebben een beter herstelvermogen. Ze schudden tegenslag als het ware van zich af en laten effectiever gedrag zien. Ze:

• accepteren de omstandigheden waarop ze geen vat hebben;
• bedenken oplossingen voor datgene wat ze wél kunnen beïnvloeden;
• halen kracht uit zichzelf en uit hun omgeving;
• pakken hun problemen energiek aan;
• komen er weer bovenop en komen sterker uit de persoonlijke crisis;
  
• blijven overeind in moeilijke omstandigheden;
  
• trekken lessen uit het gebeuren en nemen die mee in hun oplossing voor de situatie.
  

Dat wil niet zeggen dat veerkrachtige mensen nooit gevoelens van wanhoop of teleurstelling kennen. Zij hebben deze emoties net zo goed, maar ze weten dat deze gevoelens tijdelijk zijn en deel uitmaken van een verwerkingsproces. Nadat ze weer zijn opgekrabbeld, zien ze de situatie als een keerpunt. Ze herwinnen hun vitaliteit en veren terug naar hun normale emotionele balans. Ze zijn opgewassen tegen lastige gebeurtenissen en blijven positief, sterk en toekomstgericht.

Veerkracht als competentie

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie veerkracht (of: veerkrachtig) staat op menige lijst met algemene competenties.

Welke competenties hangen samen met veerkracht?

• Oplossingsgericht: je focust op het zoeken naar oplossingen voor problemen. Je accepteert dat sommige omstandigheden buiten je invloed liggen en richt je op wat je wel kunt beïnvloeden.
• Optimistisch: Je blijft positief en toekomstgericht, zelfs in moeilijke tijden. Optimisme kan een bron zijn van veerkracht.
  
• Doelgericht: je werkt vastberaden en gefocust aan het bereiken van doelen. Je hebt een duidelijke visie op wat je wilt bereiken en je neemt systematisch en volhardend actie om die visie te realiseren, zonder je te laten afleiden of zijwegen te bewandelen. Na het verwerken van een tegenslag, richt je je weer op je doelen.
• Doorzettingsvermogen: je houdt krachtig vast aan een bepaald idee of actie. Je overwint hindernissen en stopt pas als je je doel hebt bereikt (tenzij dit redelijkerwijs niet haalbaar is).
• Zelfvertrouwen: je gelooft in je eigen kunnen en je eigen waarde.
• Wilskracht: je kunt je aandacht, emoties en verlangens beheersen.
• Flexibiliteit: je bent buigzaam en past je houding en opvattingen vrijwillig aan als de omstandigheden veranderen. Je kiest een andere aanpak als de situatie daarom vraagt, maar je houdt vast aan je doel.
  
• Stressbestendigheid: je blijft effectief onder de geestelijke druk die je werk met zich meebrengt.
  
• Creativiteit: je bedenkt originele ideeën, oplossingen en methoden voor je werksituatie als je met problemen geconfronteerd wordt.
  
• Verantwoordelijk: je voelt je gehouden je taken of plichten in de organisatie naar behoren uit te voeren. Je bent aanspreekbaar op de kwaliteit van je werk en voelt je verbonden met de doelen van je werkgever.
• Humor: je ziet de leuke of absurde kant van een problematische situatie in, waarmee je bijdraagt aan een positieve en ontspannen werksfeer.
  
• Zelfkennis: je weet waar je sterke en zwakke punten liggen.

Voorbeeld: veerkracht tonen als je je baan kwijtraakt

Als je wordt ontslagen of om een andere reden zonder werk komt te zitten, kan dat veel stress en onzekerheid met zich meebrengen. Wat kun je dan doen om veerkrachtig te zijn en deze tegenslag te overwinnen?

1. Accepteer de situatie: erken dat het verlies van je baan een tijdelijke tegenslag is. Het is normaal om je verdrietig, boos en verward te voelen. Blijf niet vastzitten in deze emoties, maar focus je op het vinden van een nieuwe baan.
2. Gebruik je netwerk: maak gebruik van je professionele en persoonlijke netwerk om hulp te vinden bij het vinden van een nieuwe baan. Praat met vrienden, familie en oud-collega's. Gebruik ook sociale media en professionele netwerksites.
   
3. Blijf positief over je toekomst. Probeer niet te blijven hangen in negatieve gedachten of gevoelens van wanhoop. Focus op de toekomst en realiseer je dat deze tegenslag ook nieuwe kansen met zich meebrengt.
4. Ontwikkel nieuwe vaardigheden: het verlies van een baan kan een kans zijn om nieuwe skills te leren en jezelf te ontwikkelen.
5. Zorg goed voor jezelf: zorg voor voldoende slaap, eet gezond en blijf actief. Blijf ook in contact met vrienden en familie en zoek professionele hulp als dat nodig is.

Beroepen waarbij veerkracht een belangrijke kwaliteit is

Geen enkele functie is vrij van stress of vervelende gebeurtenissen. Om optimaal te kunnen presteren is mentale veerkracht daarom voor vrijwel elk beroep in meer of mindere mate belangrijk. Sommige beroepen zijn echter dermate mentaal belastend dat een goede veerkracht onmisbaar is. Denk aan beroepen als:

• militair
• politieagent
• verpleegkundige
• acteur
  

Karel en Anna werken allebei als verkoopleider bij een grote retailorganisatie. Het gaat al tijden niet goed met de winkelketen en er moet gereorganiseerd worden. Tijdens een personeelsbijeenkomst horen Karel en Anna dat hun baan komt te vervallen. Karel zit sinds de mededeling diep in de put en voelt zich moedeloos. Hij is boos, teleurgesteld en heeft nergens meer zin in. Hij voelt zich krachteloos en verward.

Ook bij Anna is het nieuws van haar ontslag hard aangekomen, maar na een paar slechte dagen richt ze zich weer op de toekomst. Ze ziet in haar ontslag de mogelijkheid om een lang gekoesterde wens in vervulling te laten gaan: een eigen bed & breakfast op het Franse platteland.

Hoe kun je je mentale veerkracht vergroten?

Het is goed om je te realiseren dat een gebeurtenis op zichzelf niet goed of fout is. Een situatie wordt moeilijk als jij deze als ‘zeer bedreigend’ labelt en daarnaast je eigen mogelijkheden om de tegenslag de baas te worden gering acht. Omdat je een fout maakt tijdens een presentatie ben je niet meteen een mislukkeling en je baas zal je niet meteen ontslaan omdat een klant naar de concurrent overstapt. Veerkracht is niet iets ongewoons. Iedereen heeft veerkracht in zich. Het verbeteren van je mentaal welbevinden begint ermee dat je zelfkennis hebt. Als je jezelf kent, weet je wat je kwaliteiten en valkuilen zijn, tegen welke problemen je aanloopt en op welke momenten je het even niet meer weet. Als je inzicht hebt in je sterke punten en zwakke kanten, kun je toekomstige tegenvallers zelfbewuster en beter het hoofd bieden. Hoe kun je je persoonlijke veerkracht verbeteren?

• Evalueer eerdere ervaringen met kritieke gebeurtenissen. Hoeveel mislukkingen, tegenslagen of andere moeilijkheden heb je al goed doorstaan? Reflecteer eens op een lastige situatie die je tot een goed einde hebt gebracht. Hoe heb je dit gedaan? Welke stimulerende denkwijzen en vaardigheden heb je toegepast? Wie gaven je steun? Hoe kunnen deze ervaringen je helpen bij het overwinnen van komende crises?
• Word je bewust van wat (constante) verandering, onduidelijkheid, weerstand en/of onzekerheid met je doet. Wat gebeurt er in jouw hoofd als je geconfronteerd wordt met een lastige en vervelende situatie? Welke niet-helpende gedachten heb je dan? Welk ineffectief gedrag vertoon je? Als je weet wat je dan precies denkt en doet, kun je dit gedrag in een volgende situatie herkennen en er beter mee omgaan.
• Zorg voor een sterk sociaal vangnet. Goede emotionele ondersteuning vanuit zowel je zakelijke kring (collega's, netwerk) als je persoonlijke kring (vrienden en familie) helpt je om crises te overwinnen. Behulpzame sociale steun geeft je een buffer tegen stressvolle gebeurtenissen. Hoe staat het met jouw sociaal leven? Bij wie kun jij terecht als je een luisterend oor of een klankbord nodig hebt? Wees assertief en vraag om de hulp die je nodig hebt.
  
• Weet wat jouw leven of werk zin geeft. Daarmee sta je sterker en is het makkelijker om vol te houden en weer op te krabbelen wanneer het even tegenzit.
• Anticipeer op mogelijke problemen en uitdagingen in je leven, zodat je mentaal beter bent toegerust om moeilijke situaties aan te pakken wanneer deze zich voordoen.
  
• Doe maatschappelijk vrijwilligerswerk. Uit onderzoek blijkt dat het gevoel van welzijn daardoor duurzaam toeneemt. Mensen die vrijwilligerswerk doen, voelen zich minder neerslachtig en tevredener.
• Kom of blijf in beweging. Matig intensieve fysieke inspanning (wandelen, fietsen) kan je stemming verbeteren.
  

Je veerkracht verbeteren heeft tijd nodig. Het is een proces dat gekenmerkt wordt door vallen en weer opstaan; onderuit gaan, ervan leren en doorzetten. Soms is het verstandig om je bij dit proces te laten coachen. Dit kan je leidinggevende of de personeelsadviseur zijn, maar ook een externe coach is mogelijk. Zij kunnen je niet alleen een spiegel voorhouden, maar fungeren ook als klankbord en ondersteunen je wanneer je het moeilijk hebt.

‘Het leven loopt niet altijd zoals je wilt dat het loopt. Het leven is wat het is. Het verschil zit hem in de manier waarop je ermee omgaat.'

Virginia Satir, Amerikaanse psychologe

Affirmaties voor veerkracht

Door regelmatig positieve affirmaties te herhalen, kun je je mentale veerkracht versterken en optimistischer worden in het omgaan met uitdagingen en tegenslagen.

Voorbeelden van affirmaties gericht op veerkracht:

• Ik ben veerkrachtig en kan omgaan met elke uitdaging die op mijn pad komt
  
• Ik vertrouw op mijn eigen kunnen
• Ik kan lastige uitdagingen aan
• Ik weet dat moeilijkheden tijdelijk zijn en ik zal sterker uit deze situatie komen
• Ik werk aan een nieuwe toekomst
• Ik accepteer omstandigheden buiten mijn controle en focus op wat ik wel kan veranderen
• Ik ben creatief en vind altijd manieren om problemen op te lossen
• Ik leer van mijn fouten en zie ze als kansen om te groeien

Veerkracht als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan veerkracht net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te veerkrachtig en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is om dat te voorkomen. Als veerkracht een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van veerkracht?

De een is veerkrachtig, een ander is veerkrachtiger, jij bent het veerkrachtigst. Dat is een kwaliteit. Maar kun je ook té veerkrachtig zijn? Jazeker. Als je overmatig veerkrachtig bent dan kun je je eigen emoties en behoeften onvoldoende erkennen:

• Je onderdrukt, negeert of verwaarloost je eigen emoties en richt je alleen op het overwinnen van uitdagingen. Dit kan op lange termijn leiden tot emotionele en mentale uitputting.
• Je geeft voorrang aan de zorg voor anderen en verwaarloost je eigen behoeften op het gebied van zelfzorg.
• Je hebt moeite om grenzen te stellen en 'nee' te zeggen tegen buitensporige verwachtingen of verantwoordelijkheden. Je kan te veel hooi op je vork nemen en je overweldigd of gestrest voelen.
• Je hebt er moeite mee om de hulp te zoeken of steun te vragen die je eigenlijk nodig hebt.
  

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat veerkracht doorslaat naar een valkuil zijn:

• Emotionele intelligentie: je eigen emoties onderkennen en tot op zekere hoogte beheersen.
• Assertiviteit: opkomen voor je eigen behoeften en duidelijke grenzen stellen.
• Goed voor jezelf zorgen en gezond carrière maken.

Wat zijn je allergieën?

Als je zeer veerkrachtig bent, dan kun je je ergeren aan iemand die:

• Het makkelijk opgeeft bij uitdagingen of tegenslagen.
• Snel overweldigd is en slecht in staat is om terug te komen van mentale tegenslagen.
  
• Veel klaagt en anderen de schuld geeft van zijn mislukkingen of moeilijkheden.
• Een slachtofferrol aanneemt en geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn situatie.
• Zich slecht kan aanpassen aan veranderingen en liever in zijn comfortzone blijft.
• Emotioneel, defensief of boos reageert op kritiek of opbouwende feedback.
• Voortdurend geruststelling en bevestiging van anderen nodig heeft om zijn zelfvertrouwen op peil te houden.
• Een pessimistische instelling heeft en altijd de slechtste uitkomst verwacht.
  

Teamveerkracht

Meestal werk je niet alleen en maak je onderdeel uit van een team. Omdat je als collega’s elkaar voortdurend beïnvloedt, is de houding van elk individueel teamlid bepalend voor de veerkracht en daarmee het succes van een team.

Leden van veerkrachtige teams:

• zijn collegiaal
  
• zoeken elkaar op en vragen zo nodig hulp of advies
  
• moedigen elkaar aan
• geven elkaar complimenten
  
• staan elkaar bij
• waarderen wat goed gaat 
• zoeken naar oplossingen voor een probleem
  

Je hoeft geen manager te zijn om de veerkracht van je team te bevorderen. Ook als collega speel je hierin een belangrijke rol. De echte veerkracht van een team schuilt namelijk in de positieve interacties tussen alle leden. In de prettige manier waarop ze met elkaar omgaan en samenwerken. Positieve verbindingen versterken namelijk het enthousiasme, de creativiteit en de moed om gezamenlijk naar oplossingen te zoeken voor de uitdagingen die zich dagelijks op de werkvloer voordoen. Door goed te kijken naar wat er speelt, echt aanwezig te zijn en contact te zoeken met al je directe collega’s kun je het beste in anderen naar boven halen. Dat wil niet zeggen dat je geen aandacht moet schenken aan zwakke punten en fouten. Zeker wel, maar de nadruk ligt hierbij niet op het hoe, wat, waarom en wie, maar op het vinden van een mogelijke oplossing van het probleem om herhaling in de toekomst te kunnen voorkomen. Een dergelijk prettig werkklimaat vergroot ieders mentale veerkracht.

Aanbevolen video's

• Wat is veerkracht? - Video van prof. dr. Elke Van Hoof, klinisch psycholoog
• Hoe versterk je je veerkracht? - Een gesprek van ruim 36 minuten met organisatiepsycholoog dr. Richta IJntema. Zij geeft als wetenschappelijke definitie van psychologische veerkracht: het proces van je aanpassen (adaptatie) aan een stressor (stressvolle situatie).
  

Aanbevolen websites

• In 5 stappen naar veerkracht - door Heleen Peverelli en Judith van Ankeren op Psychologie Magazine.
  Veerkracht helpt je niet alleen door tegenslagen heen; de wetenschap dat je wel tegen een stootje kunt, zorgt voor een basisgeluksgevoel, aldus de Amerikaanse psycholoog Rick Hanson. En het mooie is: je kunt veerkracht zelfs een blijvende plek in je hersenen geven.
  
• 3 tips voor meer veerkracht - door Jelle Hermus op SoChicken