Anticiperen

Anticiperen wil zeggen: vooruitlopen op een ontwikkeling of gebeurtenis, tijdig voorzien wat je te doen staat en verhoudingen herkennen in de toekomstige situatie. Als je goed kunt anticiperen lever je door vooruit te kijken een grote bijdrage aan zowel de ontwikkeling van je bedrijf of organisatie, als het werkklimaat.

Het tegenovergestelde van anticiperen is afwachten of talmen.

Vooruitkijken

We moeten verandering leren zien als een vanzelfsprekend verschijnsel, erop anticiperen en plannen.
- Lisa Taylor

Wat betekent anticiperen concreet?

De belangrijkste gedragskenmerken van bekwaam anticiperen hebben te maken met ontwikkelingen voorzien en ernaar handelen:
  • Je vraagt je af welke ontwikkelingen je kunt verwachten. Je denkt vooruit over wat er naar verwachting kan gebeuren en je schetst verwachtingspatronen en toekomstscenario's. Je geeft tijdig bij je collega's of leidinggevende aan welke ontwikkelingen waarschijnlijk tegemoet kunnen worden gezien.
  • Je probeert te voorspellen: je bepaalt wat er in de toekomst waarschijnlijk zal gebeuren op basis van de informatie die beschikbaar is. Je hebt geen kristallen bol, maar je kunt een toekomstbeeld schetsen, vooruitdenken en voorzien dat bepaalde dingen waarschijnlijk gaan gebeuren.
  • Je bereidt je voor: je onderneemt actie ter voorbereiding op ontwikkelingen die je in redelijkheid kunt voorzien of waar je rekening mee moet houden. Je doet van tevoren het nodige om geprepareerd te zijn voor wat in het verschiet ligt.
  • Je treedt tijdig handelend op, in antwoord op iets dat je verwacht. Je neemt toekomstgerichte actie vooruitlopend op de daadwerkelijke gebeurtenis. Je komt op tijd in actie als je een bepaalde kans of kritische situatie voorziet. Als het niet aan jou is om er iets aan te doen, dan breng je de voorziene ontwikkelingen en de te nemen acties onmiddellijk onder de aandacht van je leidinggevende of collega's.
  • Je voelt je betrokken bij de doelen van de organisatie en levert een actieve bijdrage om deze te realiseren. Je bent nieuwsgierig naar interne reorganisaties of organisatieveranderingen die op handen zijn en zoekt uit wat die voor jouw functie of rol kunnen betekenen.
  • Je bent proactief: je handelt actief en met een doel voor ogen om invloed uit te oefenen op de gang van zaken, in plaats van af te wachten tot iets gebeurt en daarop te reageren.
  • Je probeert problemen te voorkomen: je onderneemt actie om te verhinderen dat bepaalde voorzienbare hindernissen of obstakels op je pad komen.
  • Je voorkomt spanningen en misverstanden door mogelijke problemen te voorzien en proactief aan te pakken. Daarmee voorkom je dat kleine kwesties uitgroeien tot grote conflicten en draag je bij aan een positieve werksfeer.

Zakelijk en relationeel anticiperen

Je kunt op twee gebieden anticiperen: in de relationele sfeer en in de zakelijke sfeer.

In de relationele sfeer

Dit betreft het inschatten van de verhoudingen tussen zowel jezelf en je collega’s, als je collega’s onderling in verschillende situaties. Je moet bijvoorbeeld deze week een presentatie geven. Het is dan handig als je van tevoren nagaat wie hierbij aanwezig zullen zijn. Zit ook die communicatiemanager waar je niet echt goed mee overweg kunt in de zaal? Hoe moet je je ten opzichte van hem opstellen? Blijf je vriendelijk, zelfs als hij je aanvalt op je kwetsbare punt, of wijs je hem met een stalen blik terecht? En hoe zit het met de rest van de aanwezigen? Zitten er mensen bij die sommige onderdelen van je presentatie waarschijnlijk oninteressant zullen vinden? Kun je je presentatie zo voorbereiden dat je deze delen ook voor hen toegankelijk maakt? Zitten er onderwerpen in die misschien niet geschikt zijn voor dit publiek?

Dit soort vragen lijken bijzaak, maar in werkelijkheid vertoont iedereen bewust of onbewust anticipatiegedrag. Het is essentieel voor gunstige werkverhoudingen. Een prettig klimaat creëren waarin medewerkers zich thuis voelen, gaat niet zonder tact, inlevingsvermogen en het herkennen van lichaamstaal. Als je deze vaardigheden bezit, wordt niet alleen je werk, maar ook je persoonlijkheid gewaardeerd. Mensen die niet anticiperen in de relationele sfeer worden vaak als sociaal onhandig of tactloos bestempeld, omdat zij geen rekening houden met menselijke gevoeligheden en zich daardoor overal onvoorbereid instorten.
 
Bovendien komen promoties of nieuwe carrièrekansen vaak voort uit het feit dat je niet alleen als kundig, maar vooral ook als sympathiek en subtiel wordt ervaren. Anticiperen in de relationele sfeer is daarom een belangrijke soft skill voor een succesvol verloop van je carrière. Je kunt er ook zo naar kijken: ambitie is de vaardigheid van anticiperen op je eigen ontwikkeling en carrièremogelijkheden.

In de zakelijke sfeer

Zakelijk gezien heeft anticiperen alles te maken met vooruitzien en organisatievisie ontwikkelen in het belang van je werkgever. In de commerciële sector ben je bijvoorbeeld erg gewild als je toekomstige trends en ontwikkelingen in de markt vroegtijdig signaleert, en als je vooral mogelijkheden kunt ontdekken in plaats van beperkingen. Jij draagt dan met dat commercieel inzicht actief bij aan het succes van een bedrijf of organisatie.

Zakelijk anticiperen doe je allereerst door adequaat verbanden te leggen tussen situaties in het verleden, heden, en de toekomst. Daarnaast kun je afstand nemen van actuele problemen, zodat je voldoende ruimte in je geest hebt om je te focussen op de toekomst. Om dit te kunnen realiseren heb je rust en tijd nodig. Die neem je dan ook. Onder deze omstandigheden kun je vooruitblikken en plannen ontwikkelen die bruikbaar zijn voor de lange termijn.

Voorbeeld: anticiperen op economische ontwikkelingen

Een econoom voorspelt de economische groei voornamelijk op basis van gegevens uit het (recente) verleden en de huidige situatie. Hij vergelijkt bijvoorbeeld de werkloosheidcijfers van nu met die van enkele jaren terug. Ook houdt hij de grote lijnen in de gaten; hij bekijkt de werkloosheidsgegevens over een bredere tijdsspanne, bijvoorbeeld hoe de situatie was de afgelopen drie decennia. Verder bezit hij veel vakkennis (hij weet bijvoorbeeld dat een te snelle economische groei in een land, gevaarlijk is voor de algemene welvaartstoestand, ofwel de conjunctuur). Vervolgens combineert hij al deze informatie met zijn eigen inzichten. Zo formuleert hij een vooruitblik met een bepaald verwachtingspatroon in anticipatie op economische ontwikkelingen in de komende jaren.

Anticiperen als competentie

Professioneel geklede carrièretijgerin in mantelpakjeEen competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie anticiperen staat op menige lijst met algemene competenties.

De Rijksoverheid geeft in zijn Competentiegids als gedragskenmerken van de anticipatorische competentie:

  1. Geeft tijdig aan welke ontwikkelingen te verwachten zijn;
  2. Benoemt bij voorziene ontwikkelingen de te nemen acties;
  3. Handelt tijdig bij het voorzien van een kans of kritische situatie.

Welke ondersteunende competenties komen hierbij kijken?

  • Analytisch vermogen. Je legt gemakkelijk verbanden en beschikt over een groot probleemoplossend vermogen.
  • Creativiteit. Je gebruikt je creativiteit om zaken en verhoudingen in te schatten en nieuwe ontwikkelingen te signaleren.
  • Inlevingsvermogen. Hierdoor heb je inzicht in situaties en verhoudingen, waardoor je er goed op in kunt spelen.
  • Aanpassingsvermogen. Je kunt je goed aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en met een nuchtere blik kijken naar de gewijzigde situatie.
  • Initiatiefrijk. Vaak kom je met nieuwe ideeën aanzetten die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het bedrijf.

Aan welke competenties draagt anticiperen bij?

  • Leiderschap: het vermogen om te anticiperen stelt leiders in staat om vooruit te denken en plannen te maken voor de toekomst. Door mogelijke veranderingen, risico's en uitdagingen te voorzien kunnen leiders de organisatie voorbereiden op eventuele obstakels die zich kunnen voordoen.
  • Proactief: vooruitziend, anticiperend in plaats van reagerend, je voorbereiden en initiatief nemen; verantwoordelijkheid nemen voor je eigen houding en gedrag en voor hoe je reageert op prikkels.
  • Veerkracht: door te anticiperen op mogelijke problemen en uitdagingen in je leven, ben je mentaal beter toegerust om moeilijke situaties aan te pakken en terug te veren.
  • Visie ontwikkelen: je vormt je een duidelijk beeld van wat je wilt dat er in de toekomst gaat gebeuren.

Hoe ontwikkel je het vermogen om te anticiperen?

  • Een goede training om een meer anticipatieve houding te ontwikkelen is regelmatig voorwaarts en achterwaarts te reflecteren. Denk na over wat er kan gaan gebeuren, maar kijk ook terug op hoe je in het verleden op de huidige situatie hebt geanticipeerd. Wat had je kunnen voorzien, waar had je rekening mee kunnen houden of hoe had je je beter kunnen voorbereiden? Op die manier kun je leren van hoe je in het verleden hebt geanticipeerd.
  • Zorg voor een goede kennis van je bedrijf, medewerkers en vakgebied. Met deze kennis in je achterhoofd kun je beter problemen oplossen en gemakkelijker een verband leggen tussen situaties en/of verhoudingen. Vaak is ervaring essentieel voor het herkennen van terugkerende patronen op de werkvloer. Door het toepassen van je mensenkennis kun je bijvoorbeeld beter conflicten hanteren.
  • Neig je naar overbezorgdheid, probeer dan een evenwicht te creëren in je verwachtingspatroon. Als je meent dat een bepaalde ontwikkeling negatief is, zoek dan ook naar positieve kanten en bekijk de situatie realistisch optimistisch. Dit werkt relativerend en voorkomt zwart-wit denken en pessimisme.
  • Probeer zoveel mogelijk – met name bij de menselijke verhoudingen – je emoties onder de duim te houden. Houd voldoende afstand van je eigen gevoeligheden en bekijk de situatie vanuit het perspectief van een ander. Vaak kun je zo iemands gedrag veel beter begrijpen en er vervolgens goed op inspelen, dan wanneer je blijft hangen in het verdedigen en rechtvaardigen van je eigen ideeën en gedrag.
  • Wees integer. Stel jezelf niet op als de wijze goeroe die het altijd bij het rechte eind heeft. Laat altijd ruimte open voor andere inzichten en mogelijkheden. Met een dergelijke houding ga je nooit af, ook al pakken je voorspellingen toch anders uit.

Bij welke beroepen heb je deze competentie nodig?

Je moet goed kunnen anticiperen in leidinggevende en beleidsmatige functies als:

Hoe toon je in sollicitaties aan dat je kunt anticiperen?

Stel, je solliciteert als AA-accountant bij een klein, maar ambitieus accountantskantoor. Ze vragen om een topaccountant die kan anticiperen op de wereld van morgen. Wat zouden ze daarmee bedoelen? Tja, denk je. Ze zoeken natuurlijk een accountant die niet alleen de boeken van het afgelopen jaar kan doorpluizen, maar ook vooruit kan kijken voor de klanten.

Hoe kun je deze werkgever van jouw anticiperende aard overtuigen? Je hebt al ervaring als AA-accountant. 
In je adviezen aan kleine en middelgrote ondernemers loop je altijd vooruit op nieuwe regelgeving. Discussies in de Tweede Kamer over belastingen zijn voor jou vaste kost. Wélke veranderingen worden doorgevoerd, dat kun je natuurlijk nog niet zeggen, maar je kunt wel beredeneren waar het ongeveer heengaat. Je klanten ervaren dat het loont om daar al rekening mee te houden in de beslissingen over investeringen. Het geeft je een kick als een klant opbelt om je te bedanken, omdat ze met jouw tips veel geld hebben bespaard.

Dit voorbeeld gebruik je om de interesse te wekken in je sollicitatiebrief. Je besluit daarnaast enkele klanten naar jouw sterke punten te vragen zodat je tijdens het sollicitatiegesprek meer materiaal voor handen hebt. Zo laat je ter plekke zien te anticiperen op hun vragen.

Andere voorbeelden

Redacteur: Bij het vrouwenblad waar ik werk, lopen we in de planning van artikelen zeker vier maanden voor. Ik zet bijvoorbeeld in de lente al opdrachten uit aan freelancers en fotografen, die pas in het herfstnummer komen. Omdat ik moet anticiperen op de trends die nog komen, heb ik mijn eigen manieren ontwikkeld om vooruit te kijken. De kunst is om extreme trends van het seizoen ervoor wat af te vlakken, en het daarmee geschikt te maken voor onze lezeressen. Een ander geheim is dat je trends natuurlijk ook máákt als blad. Als wij in ons blad zeggen dat wit echt hip wordt, dan is er een grote kans dát het hip wordt, in ieder geval in onze doelgroep.

Carrièretijger in de ict: laptop in de hand, muis met snoer en smiley op de trui.Manager: In de ICT-branche gaan de ontwikkelingen snel. Mijn team moet niet alleen de competenties die nu belangrijk zijn ontwikkelen, maar ook werken aan de vaardigheden die in de toekomst nodig zijn. Dat doen we in een POP-gesprek (Persoonlijk Ontwikkelingsplan). Op basis van de visie van de onderneming, de afdeling en de persoonlijke visie van de medewerker, kijken we samen waar hij  over twee jaar wil staan en wat hij daarvoor nodig heeft. In het verleden heb ik hard moeten discussiëren met het hoofd P&O. Die herkende niet altijd waarom mensen een bepaalde opleiding moesten volgen. Inmiddels zijn ook mijn collega´s van mijn werkwijze overtuigd en kijken we met het gehele management team op deze manier naar opleidingen.

Sociaal-pedagogisch hulpverlener: Ik begeleid mensen die afkicken van drugs. Vaak zijn ze in het begin erg gemotiveerd. Na enkele maanden wordt dit al minder. Ze krijgen last van klachten en zoeken hun oude vrienden weer op. In mijn begeleiding anticipeer ik op deze lastige momenten. Ik herken de signalen van afnemende motivatie al vroeg en neem mijn maatregelen. In die periode zorg ik er bijvoorbeeld voor dat we vier keer in de week afspreken, in plaats van twee keer. Zo geef ik alvast extra aandacht nog voor het moeilijke moment echt is aangebroken.

Voorbeelden van competentiegerichte vragen over je vermogen om te anticiperen tijdens het sollicitatiegesprek:

  • Welke ontwikkelingen zie je als belangrijk voor de toekomst? Hoe vind je dat we daarmee om moeten gaan?
  • Geef een voorbeeld waarin je een ontwikkeling op tijd hebt zien aankomen. Wat heb je toen gedaan? Hoe heeft het tijdig voorzien bijgedragen aan het resultaat?
  • Heb je een bepaalde verwachting van ... <een ontwikkeling in je vakgebied>? Hoe zou je daarop vooruitlopen?
  • Waarmee zou je rekening houden als we belangrijke besluiten nemen voor investeringen in ... <een toekomstige ontwikkeling>?
  • Kun je een voorbeeld geven van een situatie waarin je hebt geanticipeerd op een toekomstige gebeurtenis?

Anticiperen als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan anticiperen net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te anticiperend en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is dat te voorkomen. Als het vermogen om te anticiperen een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook een allergie hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van anticiperen?

Een valkuil van anticiperen is overal problemen zien of verwachten en alle problemen voor willen zijn. Een overdreven bezorgdheid over je bedrijf of situaties met collega’s kan doorslaan tot anticipatieangst, paranoia of neurotisch gedrag. Kenmerken van deze valkuilen zijn bijvoorbeeld:

  • Je meent dat je leidinggevende allerlei toekomstige problemen over het hoofd ziet.
  • Je denkt dat je collega die vandaag niet zo aardig tegen je was, dat automatisch in de toekomst weer zal zijn.

Dit zijn eenzijdig negatieve denkpatronen die op angst zijn gebaseerd. Ze maken je kwetsbaar in je werksituatie en je omgeving zal je bovendien minder serieus nemen.

Met een vooruitziende blik naar de toekomst kijken wil niet zeggen dat je alle ontwikkelingen kunt beheersen. Je hebt nu eenmaal geen controle over wat er gaat gebeuren. Als je te zeer probeert de gebeurtenissen te bestieren dan neigt je naar controledwang en word je een controlfreak.

Anticipeer niet op narigheid en maak je geen zorgen over dingen die misschien nooit gebeuren. Bekijk het zonnig.
- Benjamin Franklin

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Het gaat bij anticiperen vooral om een positieve, nuchtere en luchtige insteek. Want anticiperen is niet meer dan op een realistische manier vooruitkijken naar wat jou of je bedrijf te wachten staat. Wanneer je deze eigenschap op de juiste manier toepast, kun je lastige situaties opvangen of voorkomen en ben je in staat nieuwe kansen of ontwikkelingen op het spoor te komen. Je inbreng is dan puur opbouwend, wat door je omgeving wordt gewaardeerd.

Wat zijn je allergieën?

Je allergie of irritatie in het kernkwaliteitenmodel is apathie. Als vooruitkijkende professional kun je je ergeren aan apathische collega's die zich niet betrokken voelen bij de gezamenlijke doelen en die niet gemotiveerd zijn om voortgang te boeken. Dit kan jou het gevoel geven dat jouw constructieve anticipatie niet wordt beantwoord of gewaardeerd.

Aanbevolen websites

Bronnen

  • Competentiegids Rijk, directie Ambtenaar en Organisatie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Auteur: Vera van Dijk, met bijdragen van René Pijlman

Je bent hier: Home Functioneren Professionele eigenschappen Anticiperen