Anticiperen
Anticiperen betekent vooruitlopen op toekomstige ontwikkelingen, reacties of gebeurtenissen door proactief in te spelen op wat er waarschijnlijk gaat gebeuren. Je voorziet wat je te doen staat en onderneemt tijdig actie om problemen te voorkomen of om voorbereid te zijn op een situatie die kan ontstaan.
Het tegenovergestelde van anticiperen is afwachten of talmen.Wat betekent anticiperen concreet?
- Je vraagt je af welke ontwikkelingen je kunt verwachten en je schetst verwachtingspatronen en toekomstscenario's. Je geeft tijdig bij je collega's of leidinggevende aan welke ontwikkelingen waarschijnlijk zullen plaatsvinden.
- Je probeert te voorspellen: je schat in wat er in de toekomst waarschijnlijk zal gebeuren op basis van de informatie die beschikbaar is. Je hebt geen kristallen bol, maar je kunt een toekomstbeeld schetsen, vooruitdenken en voorzien dat bepaalde dingen waarschijnlijk gaan gebeuren.
- Je bereidt je voor: je onderneemt actie ter voorbereiding op ontwikkelingen die je in redelijkheid kunt voorzien of waar je rekening mee moet houden. Je doet van tevoren het nodige om geprepareerd te zijn voor wat in het verschiet ligt.
- Je treedt tijdig handelend op, in antwoord op iets dat je verwacht. Je neemt maatregelen en toekomstgerichte actie vooruitlopend op de daadwerkelijke gebeurtenis. Je komt tijdig in actie wanneer je een bepaalde kans of kritieke situatie voorziet.
- Je bent nieuwsgierig naar interne reorganisaties of organisatieveranderingen die op handen zijn en zoekt uit wat die voor jouw functie of rol kunnen betekenen.
- Je bent proactief: je handelt doelgericht om invloed uit te oefenen op de gang van zaken, in plaats van af te wachten en te reageren op wat er gebeurt.
- Je speelt in op aankomende taken en projecten die op stapel staan, zodat je tijdig de benodigde inzet en middelen kunt organiseren.
- Je probeert problemen te voorkomen: je onderneemt actie om te verhinderen dat voorzienbare hindernissen op je pad komen.
- Je houdt bij het voorbereiden van activiteiten tactvol rekening met gevoeligheden bij mensen in je werkomgeving. Je vermijdt bijvoorbeeld een gevoelig onderwerp in een vergadering of presentatie.
- Je voorkomt spanningen en misverstanden en zorgt ervoor dat kleine kwesties geen grote conflicten worden.
Zakelijk anticiperen
Zakelijk gezien heeft anticiperen alles te maken met vooruitzien en organisatievisie ontwikkelen in het belang van je werkgever. In de commerciële sector ben je bijvoorbeeld erg gewild als je toekomstige trends en marktontwikkelingen tijdig signaleert, en als je vooral mogelijkheden kunt ontdekken in plaats van beperkingen. Jij draagt dan met dat commercieel inzicht actief bij aan het succes van een bedrijf of organisatie.
Zakelijk anticiperen doe je door adequaat verbanden te leggen tussen situaties in het verleden, heden en toekomst. Daarnaast kun je afstand nemen van actuele problemen, zodat je ruimte hebt om je op de toekomst te richten. Daarvoor heb je rust en tijd nodig. Die neem je dan ook. Onder deze omstandigheden kun je vooruitblikken en plannen ontwikkelen die bruikbaar zijn voor de lange termijn.
Voorbeeld: anticiperen op economische ontwikkelingen
Een econoom voorspelt de economische groei op basis van gegevens uit het verleden en de huidige situatie. Hij vergelijkt bijvoorbeeld de werkloosheidscijfers van nu met die van enkele jaren geleden. Ook houdt hij de grote lijnen in de gaten; hij bekijkt de werkloosheidsgegevens over een bredere tijdsspanne, zoals de afgelopen drie decennia. Hij weet bijvoorbeeld dat een te snelle economische groei in een land, gevaarlijk is voor de algemene welvaartstoestand, ofwel de conjunctuur. Vervolgens combineert hij al deze informatie met zijn eigen inzichten. Zo formuleert hij een vooruitblik op economische ontwikkelingen in de komende jaren.
Anticiperen als competentie
Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie anticiperen staat op menige lijst met algemene competenties.
Goed anticiperen is essentieel in leidinggevende en beleidsfuncties zoals manager en beleidsmedewerker.
De Rijksoverheid benoemt in zijn Competentiegids de volgende gedragskenmerken van anticiperen:
- Geeft tijdig aan welke ontwikkelingen te verwachten zijn;
- Benoemt bij voorziene ontwikkelingen de te nemen acties;
- Handelt tijdig bij het voorzien van een kans of kritische situatie.
Welke ondersteunende competenties komen hierbij kijken?
- Analytisch vermogen. Je legt gemakkelijk verbanden en beschikt over een groot probleemoplossend vermogen.
- Creativiteit. Je gebruikt je creativiteit om zaken en verhoudingen in te schatten en nieuwe ontwikkelingen te signaleren.
- Inlevingsvermogen. Dit geeft je inzicht in situaties en verhoudingen, waardoor je er goed op kunt inspelen.
- Aanpassingsvermogen. Je kunt je goed aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en met een nuchtere blik kijken naar de gewijzigde situatie.
- Initiatiefrijk. Vaak kom je met nieuwe ideeën aanzetten die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het bedrijf.
Aan welke competenties draagt anticiperen bij?
- Besluitvaardigheid: Anticipatievermogen stelt je in staat om toekomstige scenario’s en uitkomsten te voorzien, wat leidt tot betere en meer geïnformeerde besluitvorming.
- Leiderschap: Het vermogen om te anticiperen stelt leiders in staat om vooruit te denken en plannen te maken voor de toekomst. Door mogelijke veranderingen, risico's en uitdagingen te voorzien kunnen leiders de organisatie voorbereiden op eventuele obstakels die zich kunnen voordoen.
- Proactief: Vooruitziend, anticiperend in plaats van reagerend, je voorbereiden en initiatief nemen; verantwoordelijkheid nemen voor je eigen houding en gedrag en voor hoe je reageert op prikkels.
- Flexibel: Als je goed kan anticiperen, ben je in staat om je plannen of gedrag snel aan te passen wanneer de situatie daarom vraagt.
- Veerkracht: Door te anticiperen op mogelijke problemen en uitdagingen in je leven, ben je mentaal beter toegerust om moeilijke situaties aan te pakken en terug te veren.
- Visie ontwikkelen: Je vormt je een duidelijk beeld van wat je wilt dat er in de toekomst gaat gebeuren.
- Strategisch denken: Je denkt na over ontwikkelingen en doelen op de lange termijn, die voor de organisatie van wezenlijk belang zijn.
Hoe ontwikkel je het vermogen om te anticiperen?
- Een goede training om een meer anticipatieve houding te ontwikkelen is regelmatig voorwaarts en achterwaarts te reflecteren.
Denk na over wat er kan gaan gebeuren, maar kijk ook terug op hoe je in
het verleden op de huidige situatie hebt geanticipeerd. Wat had je
kunnen voorzien, waar had je rekening mee kunnen houden of hoe had je je
beter kunnen voorbereiden? Op die manier kun je leren van hoe je in het
verleden hebt geanticipeerd.
- Wees je bewust van je werkomgeving en ken je bedrijf, medewerkers en vakgebied goed. Met deze kennis in je achterhoofd kun je beter problemen oplossen en gemakkelijker een verband leggen tussen situaties en/of verhoudingen. Vaak is ervaring essentieel voor het herkennen van terugkerende patronen op de werkvloer. Door het toepassen van je mensenkennis kun je bijvoorbeeld beter conflicten hanteren.
- Neig je naar overbezorgdheid, probeer dan een evenwicht te creëren in je verwachtingspatroon. Als je meent dat een bepaalde ontwikkeling negatief is, zoek dan ook naar positieve kanten en bekijk de situatie realistisch optimistisch. Dit werkt relativerend en voorkomt zwart-wit denken en pessimisme.
- Probeer zoveel mogelijk – met name bij de menselijke verhoudingen – je emoties onder de duim te houden. Houd voldoende afstand van je eigen gevoeligheden en bekijk de situatie vanuit het perspectief van een ander. Vaak kun je zo iemands gedrag veel beter begrijpen en er vervolgens goed op inspelen, dan wanneer je blijft hangen in het verdedigen en rechtvaardigen van je eigen ideeën en gedrag.
- Wees integer. Doe je niet voor als de wijze goeroe die het altijd bij het rechte eind heeft. Laat altijd ruimte open voor andere inzichten en mogelijkheden. Met een dergelijke houding ga je nooit af, ook al pakken je voorspellingen toch anders uit.
Hoe toon je in sollicitaties aan dat je kunt anticiperen?
Stel, je solliciteert als AA-accountant bij een klein, maar ambitieus accountantskantoor. Ze vragen om een topaccountant die kan anticiperen op de wereld van morgen. Wat bedoelen ze daarmee? Ze zoeken een accountant die niet alleen de boeken van het afgelopen jaar kan doorpluizen, maar ook vooruit kan kijken voor de klanten.
Hoe kun je deze werkgever overtuigen van jouw anticipatievermogen? Je hebt al ervaring als AA-accountant.
In je adviezen aan kleine en middelgrote ondernemers loop je altijd vooruit op nieuwe regelgeving. Wélke veranderingen worden doorgevoerd, dat kun je natuurlijk nog niet zeggen, maar je kunt wel beredeneren waar het ongeveer heengaat. Je klanten ervaren dat het loont om daar al rekening mee te houden in de beslissingen over investeringen.
Dit voorbeeld gebruik je om de interesse te wekken in je sollicitatiebrief. Daarnaast vraag je enkele klanten naar jouw sterke punten, zodat je tijdens het sollicitatiegesprek meer materiaal voorhanden hebt. Daarmee laat je zien dat je anticipeert op sollicitatievragen die je kunt verwachten.
Andere voorbeelden
Redacteur: Bij ons damesblad plannen we artikelen vier maanden vooruit. Ik zet bijvoorbeeld in de lente al opdrachten uit aan freelancers en fotografen, die pas in het herfstnummer komen. Omdat ik moet anticiperen op de trends die nog komen, heb ik mijn eigen manieren ontwikkeld om vooruit te kijken. De kunst is om extreme trends van het seizoen ervoor wat af te vlakken. Een ander geheim is dat je trends natuurlijk ook máákt als blad. Als wij in ons blad zeggen dat wit echt hip wordt, dan is er een grote kans dát het hip wordt, in ieder geval in onze doelgroep.
Manager: In de ICT-branche gaan de ontwikkelingen snel. Mijn team moet niet alleen de competenties die nu belangrijk zijn ontwikkelen, maar ook werken aan de vaardigheden die in de toekomst nodig zijn. Dat bereiden we voor in een POP-gesprek (Persoonlijk Ontwikkelingsplan). Op basis van de visie van de onderneming, de afdeling en de persoonlijke visie van de medewerker, kijken we samen waar hij over twee jaar wil staan en wat hij daarvoor nodig heeft.
Sociaal-pedagogisch hulpverlener: Ik begeleid mensen die afkicken van drugs. Vaak zijn ze in het begin erg gemotiveerd. Na enkele maanden wordt dit al minder. Ze krijgen last van klachten en zoeken hun oude vrienden weer op. In mijn begeleiding anticipeer ik op deze lastige momenten. Ik herken de signalen van afnemende motivatie al vroeg en neem mijn maatregelen.
Voorbeelden van competentiegerichte vragen over je vermogen om te anticiperen tijdens het sollicitatiegesprek:
- Welke ontwikkelingen zie je als belangrijk voor de toekomst? Hoe vind je dat we daarmee om moeten gaan?
- Geef een voorbeeld waarin je een ontwikkeling op tijd hebt zien aankomen. Wat heb je toen gedaan?
- Heb je een bepaalde verwachting van ... <een ontwikkeling in je vakgebied>? Hoe zou je daarop vooruitlopen?
- Waarmee zou je rekening houden als we belangrijke besluiten nemen voor investeringen in ... <een toekomstige ontwikkeling>?
- Kun je een voorbeeld geven van een situatie waarin je hebt geanticipeerd op een toekomstige gebeurtenis?
Anticiperen als kernkwaliteit
Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan anticiperen net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te anticiperend en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is dat te voorkomen. Als anticipatievermogen een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook een allergie hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.
Wat is de valkuil van anticiperen?
Een valkuil van anticiperen is overal problemen verwachten en alle problemen voor willen zijn. Overdreven bezorgdheid over je bedrijf of situaties met collega’s kan doorslaan tot anticipatieangst, paranoia of neurotisch gedrag. Kenmerken van deze valkuilen zijn bijvoorbeeld:
- Je meent dat je leidinggevende allerlei toekomstige problemen over het hoofd ziet.
- Je denkt dat je collega die vandaag onaardig tegen je deed, dat in de toekomst weer zal doen.
Dit
zijn eenzijdig negatieve denkpatronen die op angst zijn gebaseerd. Ze
maken je kwetsbaar in je werksituatie en je omgeving zal je bovendien
minder serieus nemen.
Met een vooruitziende blik naar de toekomst kijken wil niet zeggen dat je alle ontwikkelingen kunt beheersen. Je hebt geen controle over wat er gaat gebeuren. Als je te zeer probeert de gebeurtenissen te bestieren dan neig je naar controledwang en word je een controlfreak.
Anticipeer niet op narigheid en maak je geen zorgen over dingen die misschien nooit gebeuren. Bekijk het zonnig.
- Benjamin Franklin
Wat zijn jouw uitdagingen?
Leerdoelen om te voorkomen dat je anticipatievermogen doorslaat naar een valkuil zijn:
- Realistisch en nuchter vooruitkijken naar wat jou of je bedrijf te wachten staat. Zo kun je lastige situaties opvangen of voorkomen en nieuwe kansen ontdekken. Je inbreng is dan puur opbouwend, wat door je omgeving wordt gewaardeerd.
- Optimistisch kijken naar de toekomst. Bekijk de ontwikkelingen met een positieve blik en vertrouw op je eigen kwaliteiten om problemen het hoofd te bieden.
- Flexibel blijven. Het is belangrijk om niet alleen vast te houden aan de plannen en voorziene situaties, maar ook om je aan te passen aan onverwachte veranderingen en spontane situaties.
Wat zijn je allergieën?
Als je een sterk anticipatievermogen hebt, dan kun je je ergeren aan mensen die:
- Apathisch zijn en passief afwachten.
- Impulsief zijn en snelle beslissingen nemen zonder na te denken over de mogelijke gevolgen of zonder een plan te hebben. Voor iemand die anticipeert, kan dit gedrag chaotisch en onverantwoordelijk overkomen.
Aanbevolen websites
- Anticiperen is vooruitblikken en vooruitzien - door Jan Stevens op De Steven.
- Voordelen van goed anticiperen, door Milou Coppens op Tijdsurfen.nl.
- Anticiperen bij onvoldoende informatie - Als manager moet je een meester te zijn in het anticiperen. Je moet werken met informatie die nog niet beschikbaar is. Je moet kritische situaties duidelijk weten te onderkennen en daarop effectief inspelen.
Bronnen
- Competentiegids Rijk, directie Ambtenaar en Organisatie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Auteur: Vera van Dijk, met bijdragen van René Pijlman