Pragmatisch

Een denkwijze is pragmatisch als hij is gebaseerd op de feiten, inspeelt op de praktijk en is gericht op nut en bruikbaarheid. Een pragmatische aanpak is doelgericht, zakelijk, effectief, praktijkgericht en uitvoerbaar. Het levert een bruikbaar resultaat op.

Soms worstelen mensen met een probleem, dat ze binnen hun denkkader maar moeilijk kunnen oplossen. Een pragmaticus gaat voorbij aan de uitgangspunten en theoretische of morele beschouwingen en vraagt zich af: welk resultaat willen we hier bereiken? Hij heeft een nuchtere kijk en verzint een praktisch haalbare oplossing waarmee dat resultaat wordt bereikt. Pragmatisch kunnen denken en handelen is in veel functies een nuttige soft skill.

Wat kenmerkt een pragmaticus?

Een pragmaticus is een doener

Iemand met een voorkeur voor pragmatisch denken is meestal een no-nonsense doener. Hij is nuchter en realistisch, komt direct tot de kern van de zaak, wil de knoop doorhakken, handelend optreden en snel aan de slag. Hij is gericht op het praktisch effect.

Hij schikt zich daarbij naar de feitelijke omstandigheden en gaat roeien met de riemen die hij heeft. Zoeken naar andere riemen heeft geen zin. Hij zoekt een kort pad naar een praktisch toepasbare uitkomst.

Als een pragmaticus nieuwe dingen leert, doet hij dat het liefst door te experimenteren en dingen uit te proberen. Hij is een doener in het model van de leerstijlen van Kolb. Hij wil in het hier en nu ervaren dat wat hij leert, doeltreffend en bruikbaar is in zijn werk. Hij wil beleven dat het werkt in de praktijk. Hij ziet meer in vaardigheden waar hij de nuttigheid van inziet, dan in boekenwijsheid.

Gedragskenmerken van pragmatici

Een pragmaticus op het werk:

  • gebruikt praktische benaderingen om problemen op te lossen en beslissingen te nemen;
  • is besluitvaardig en maakt regelmatig snelle en heldere keuzes op basis van logica en rede;
  • weet wat hij wil, is resultaatgericht en geeft prioriteit aan het behalen van tastbare resultaten en concrete doelen;
  • heeft doorzettingsvermogen en rust pas als het resultaat is bereikt;
  • is realistisch, aanvaardt de werkelijkheid zoals die is en streeft alleen haalbare doelen na;
  • denkt nuchter, logisch en verstandig;
  • blijft rustig onder druk en windt zich niet op;
  • is doortastend en actiegericht: hij houdt van aanpakken, richt zich op actie ondernemen en dingen efficiënt gedaan krijgen;
  • communiceert duidelijk en beknopt;
  • durft risico te nemen om het doel te behalen;
  • let op details en zorgt ervoor dat taken nauwkeurig worden afgerond;
  • geeft prioriteit aan efficiëntie en tijdbeheer;
  • heeft een sterk probleemoplossend vermogen, ofwel hij is oplossingsgericht: hij pakt problemen voortvarend aan of presenteert een voorstel voor een concrete oplossing aan zijn leidinggevende;
  • is handig en vindingrijk, kan out of the box denken en creatieve oplossingen vinden voor problemen met beperkte middelen;
  • heeft een 'can do'-mentaliteit: hij ziet geen obstakels, maar mogelijkheden om tot het gewenste eindresultaat te komen;
  • neemt graag een sluipweggetje, shortcut of geitenpaadje, een onofficiële en geïmproviseerde manier om iets te bereiken;
  • durft buiten de lijntjes te kleuren (iets doen dat eigenlijk niet toegelaten is of afwijkt van de norm) als het doel daarmee bereikt wordt;
  • is flexibel en kan zich aanpassen aan veranderende situaties en prioriteiten;
  • vindt dat overleg en vergaderingen functioneel moeten zijn en gericht op besluitvorming, praktische afspraken, taakverdeling en actiepunten;
  • is toepassingsgericht en vindt een idee pas waardevol als het praktisch kan worden aangewend;
  • vindt dat regels en voorschriften wel werkbaar en toepasbaar moeten zijn;
  • is breed inzetbaar en heeft een 'hands on'-mentaliteit: hij staat graag met zijn poten in de modder en is niet vies van uitvoerend werk;
  • werkt goed samen in een team en is bereid om ideeën en middelen te delen;
  • is klantgericht en geeft prioriteit aan het voldoen aan de behoeften en verwachtingen van de klant.

Voorbeeld van een pragmatische aanpak

In een bepaalde straat in een woonwijk rijden auto's vaak te hard. Een principiële aanpak om het rijgedrag te beïnvloeden is:

  • meer verkeersborden plaatsen met de maximumsnelheid;
  • toezicht en handhaving door de politie;
  • een voorlichtingscampagne;
  • poppen van kinderen langs de kant.

Een pragmatische aanpak is: verkeersdrempels aanbrengen in de weg.

Pragmatisch kan kortzichtig zijn

Pragmatische carrièretijger in de sector techniek, met veiligheidshelm, bouwtekeningen en mobiele telefoon.Bij bovenstaand voorbeeld van de verkeersdrempel valt wel een kanttekening te maken. Verkeersdrempels dragen inderdaad bij aan het gewenst resultaat: auto's gaan in deze straat minder hard rijden. Maar er zijn ook andere doelstellingen en effecten die we buiten beschouwing hebben gelaten, zoals de doorstroming van het verkeer, reistijd, milieueffecten, invloed op de verkeersveiligheid, rijgedrag in andere straten, etc.

'Pragmatisch' wordt door de meeste mensen gezien als een positieve eigenschap, maar pragmatisch denken heeft ook nadelen: je ziet niet alle aspecten van het probleem. Een pragmatische benadering is vaak prima voor een praktisch probleem dat zich in het hier en nu voordoet, maar een verstandig beleid bedenken is veel complexer. In sommige beroepen, zoals dat van beleidsmedewerker, is het belangrijker dat je met theoretische modellen en complexiteit overweg kunt.

Voor jou als student of professional geldt: zie pragmatisch denken als een algemeen nuttig gereedschap in je mentale gereedschapskist, maar ontwikkel ook andere gereedschappen als analyseren, logica en argumenteren, generaliseren en kritisch denken.

Kritisch denken over pragmatiek

Definitie: een probleem is een hindernis tussen een mens en zijn doel. 

Als iemand een pragmatische oplossing voorstelt voor een probleem, denk er dan kritisch over na. Vraag je bijvoorbeeld af:

  • Wat is het eigenlijke doel? Zijn we het daarover eens?
  • Wat is het echte probleem? Is dat inderdaad het probleem dat hij oplost?
  • Wat zijn de achterliggende oorzaken? Wat is de hoofdoorzaak (root cause)?
  • Welke andere doelstellingen of beoogde resultaten zijn buiten beschouwing gebleven?
  • Welke neveneffecten heeft de voorgestelde oplossing?
  • Welke andere belangen zijn er, naast die van de persoon in kwestie?

Voorbeeld van pragmatisme in de politiek: de opwarming van het klimaat

Pragmatisch denken gaat meestal over kleine problemen in het dagelijks leven, maar je kunt ook grote en complexe problemen met verschillende denkwijzen benaderen. Een voorbeeld.

De opwarming van het klimaat wordt voornamelijk veroorzaakt door:

  1. het ophalen van fossiele brandstof uit de bodem;
  2. het verbranden daarvan en de verbrandingsgassen uitstoten in de atmosfeer;
  3. waardoor er meer kooldioxide (CO2) in de atmosfeer komt;
  4. waardoor de atmosfeer meer warmte vasthoudt.

Deze analyse is onomstreden onder pragmatische mensen die zich op feiten en wetenschap baseren.

Een denkkader dat veel gehanteerd wordt is:

  • De mensheid moet fossiel minderen en uiteindelijk geen fossiele brandstof meer uit de bodem halen en verbranden;
  • We willen energie blijven gebruiken, dus we moeten duurzame schone energiebronnen realiseren, zoals wind- en zonne-energie.

Een pragmaticus denkt:

  • Het beoogde resultaat is minder kooldioxide in de atmosfeer;
  • Dat kunnen we ook realiseren door fossiele verbrandingsgassen terug te stoppen in de bodem.

Of nog pragmatischer:

  • Het beoogd resultaat is een minder hoge klimatologische temperatuur
  • Dat kunnen we ook bereiken door zonlicht te weerkaatsen met grote spiegels in de ruimte.

Het is prima om technisch-wetenschappelijk onderzoek te doen naar zulke opties, maar als dergelijke oplossingen worden bepleit door politici, dan zijn ze soms meer populistisch dan pragmatisch. De ideeën zijn namelijk vooralsnog niet realistisch en gebaseerd op wensdenken, in plaats van praktisch haalbare resultaten.

Pragmatisch als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan pragmatisch net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te pragmatisch en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is dat te voorkomen. Als pragmatisch een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van pragmatisch?

De een is pragmatisch, de ander is pragmatischer, jij bent een raspragmaticus. Dat is een kwaliteit. Maar kun je ook té pragmatisch zijn? Jazeker.

Als je erg pragmatisch handelt, dan kunnen anderen je ervaren als een onbehouwen rouwdouwer die over anderen heenloopt. Je bent ongeduldig en gaat voorbij aan invalshoeken waar zij even bij stil willen staan. Je conclusies zijn in hun ogen kortzichtig en ondoordacht. Je gaat te kort door de bocht en slaat stappen over die zij belangrijk vinden. Een valkuil is dat je sterke resultaatgerichtheid ten koste kan gaan van je relaties met collega's.

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat pragmatisch denken doorslaat naar een valkuil zijn:

  • Het respecteren van complexiteit en analyseren van lastige problemen.
  • Geduldig de tijd nemen om met collega's te overleggen en oprecht te luisteren naar hun bezwaren. Werk aan draagvlak als je veranderingen wilt doorvoeren. Zorg dat je je collega's kunt meenemen in een nieuwe werkwijze.
  • Tactvol omgaan met je collega's en voorkomen dat zij het gevoel hebben dat je ze platwalst.

Wat zijn je allergieën?

Als je zeer pragmatisch bent, dan kun je je ergeren aan:

  • theoretische of filosofische beschouwingen;
  • breedsprakigheid en lange omslachtige verhandelingen;
  • mensen die urenlang willen praten over bijzaken;
  • talmen, dralen en besluiteloosheid;
  • iemand die komt met ideeën die niet relevant zijn voor het te bereiken resultaat;
  • vaagheid, wolligheid en zweverigheid;
  • mensen die om de hete brij heen draaien, die niet ter zake komen;
  • dogmatische tegenwerpingen;
  • mensen die overdreven emotioneel of gevoelig zijn;
  • idealistische of onrealistische beschouwingen;
  • mensen die overdreven geduldig, passief of afwachtend zijn;
  • ongeorganiseerde of inefficiënte collega's;
  • een risicomijdende houding en weerstand tegen experimenten.

Vormer: teamrol voor een pragmaticus

Als je een raspragmaticus bent, dan zul je je thuis voelen in de teamrol Vormer, een proactieve en wilskrachtige rol in het model van Belbin. Hij is vaak actiegericht, assertief en heeft een sterke drang naar resultaten. Een Vormer gaat graag daadkrachtig en no-nonsense de strijd aan met weerbarstige problemen.

Sollicitatievragen aan een pragmaticus

Voorbeelden van competentiegerichte vragen in het sollicitatiegesprek over de kwaliteit 'pragmatisch':

  • Heb je weleens een collega geholpen die zijn werk onnodig ingewikkeld maakte?
  • Heb je weleens de feedback gekregen dat je met een bepaalde aanpak te kort door de bocht bent gegaan? Hoe kwam dat denk je?
  • Heb je weleens voor een onoplosbaar probleem gestaan? Wat heb je feitelijk gedaan in die situatie?

Wat is de betekenis van pragmatisch?

Het woord 'pragmatisch' is een leenwoord uit het Duits, dat teruggaat tot 1824. De oorspronkelijke betekenis is: zakelijk, effectief. Maar het werd ook gebruikt in de betekenis: leerzaam, didactisch. Het wordt teruggevoerd op het Griekse woord 'pragmatikos', dat 'ervaren' betekent.

'Pragmatisch' is een bijvoeglijk naamwoord. Je kunt in je sollicitatiebrief of cv bijvoorbeeld spreken van: een pragmatische aanpak of oplossing. In plaats van "ik ben een pragmatisch persoon", kun je beter schrijven "ik ben pragmatisch ingesteld" of "ik ben een pragmaticus". Maar beter is een overtuigend voorbeeld hiervan te geven met de STARR-methode. Kies een intelligent voorbeeld dat laat zien dat je niet alleen inspeelt op de praktijk, maar ook oog hebt voor de complexiteit van het probleem.

Pragmatische tolerantie betekent: dingen toelaten in plaats van handelend optreden om onrust, problemen of conflicten te voorkomen.

Wat is het tegenovergestelde van pragmatisch?

Niet-pragmatische denkwijzen zijn bijvoorbeeld:

  • Idealistisch: we handelen naar onze idealen, onze denkbeelden over hoe de wereld zou moeten zijn.
  • Dogmatisch: we denken vanuit vaststaande onbetwistbare uitgangspunten.
  • Principieel: we moeten bepaalde principes hooghouden.
  • Consensusgericht: iedereen moet het met het besluit eens zijn, of er op zijn minst geen bezwaar tegen hebben;
  • Juridisch: we moeten ons aan de regels houden.
  • Analytisch: we doorgronden de complexiteit met theoretische modellen en rationeel denken.
  • Bureaucratisch: we moeten procedures volgen.
  • Formeel: we moeten ons gedragen zoals het hoort
  • Wetenschappelijk: we moeten alles tot op het bot onderzoeken en bewijzen dat iets werkt voordat we eraan beginnen

Een raspragmaticus heeft een gegronde afkeer van deze onpragmatische denkwijzen. Hij kan zich er behoorlijk aan ergeren.

Pragmatisch is de wereld nemen zoals hij is, een aanwendbaar resultaat als uitgangspunt nemen en een praktische oplossing vinden om het doel te bereiken.

Wat is het verschil tussen praktisch en pragmatisch?

Pragmatisch en praktisch zijn nauw verweven en worden vaak als synoniem gezien. Pragmatisch wordt vooral gebruikt om naar een manier van denken te verwijzen. Praktisch kan verwijzen naar mensen, voorwerpen en concepten. Als we het hebben over de praktijk, dan hebben we het over de echte wereld en wat zich daarin afspeelt. De pragmatiek, daarentegen, verwijst naar denkbeelden. Een korte samenvatting is: pragmatiek is praktisch denken.

Pragmatisme in de filosofie

Het pragmatisme is een filosofische stroming waarin de nadruk ligt op het verbinden van praktijk en theorie, die volgens het pragmatisme niet los van elkaar kunnen worden gezien. Pragmatici beoordelen ideeën op basis van het praktisch nut en maatschappelijk voordeel.

Aanbevolen websites

Bronnen

De tegenstelling tussen idealistisch en pragmatisch denken speelt een grote rol in de politiek:

Auteur: René Pijlman

Je bent hier: Home → Functioneren → Professionele eigenschappen → Pragmatisch