Pragmatisch

Een denkwijze is pragmatisch als hij is gebaseerd op de feiten, inspeelt op de praktijk en is gericht op nut en bruikbaarheid. Een pragmatische aanpak is doelgericht, zakelijk, effectief, praktijkgericht en uitvoerbaar. Het levert een bruikbaar resultaat op.

Soms worstelen mensen met een probleem, dat ze binnen hun denkkader maar moeilijk kunnen oplossen. Een pragmaticus gaat voorbij aan de uitgangspunten en theoretische of morele beschouwingen en vraagt zich af: welk resultaat willen we hier bereiken? Hij heeft een nuchtere kijk en verzint een praktisch haalbare oplossing waarmee dat resultaat wordt bereikt. Pragmatisch kunnen denken en handelen is in veel functies een nuttige soft skill.

Een pragmaticus is een doener

Iemand met een voorkeur voor pragmatisch denken is meestal een no-nonsens doener. Hij is nuchter en realistisch, komt direct tot de kern van de zaak, wil handelend optreden en snel aan de slag.

Hij schikt zich daarbij naar de feitelijke omstandigheden en gaat roeien met de riemen die hij heeft. Zoeken naar andere riemen heeft geen zin. Hij zoekt een kort pad naar een toepasselijke uitkomst.

Als een pragmaticus nieuwe dingen leert, doet hij dat het liefst door dingen uit te proberen. Hij is een doener in het model van de leerstijlen van Kolb. Hij wil in het hier en nu ervaren dat wat hij leert, bruikbaar is in zijn werk. Hij wil beleven dat het werkt in de praktijk.

Voorbeeld van een pragmatische aanpak

In een bepaalde straat in een woonwijk rijden auto's vaak te hard. Een principiële aanpak om het rijgedrag te beïnvloeden is:

• meer verkeersborden plaatsen met de maximumsnelheid;
• toezicht en handhaving door de politie;
• een voorlichtingscampagne;
• poppen van kinderen langs de kant.

Een pragmatische aanpak is: verkeersdrempels aanbrengen in de weg.

Pragmatisch kan kortzichtig zijn

Bij bovenstaand voorbeeld van de verkeersdrempel valt wel een kanttekening te maken. Verkeersdrempels dragen inderdaad bij aan het gewenst resultaat: auto's gaan in deze straat minder hard rijden. Maar er zijn ook andere doelstellingen en effecten die we buiten beschouwing hebben gelaten, zoals de doorstroming van het verkeer, reistijd, milieueffecten, invloed op de verkeersveiligheid, rijgedrag in andere straten, etc.

'Pragmatisch' wordt door de meeste mensen gezien als een positieve eigenschap, maar pragmatisch denken heeft ook nadelen: je ziet niet alle aspecten van het probleem. Een pragmatische benadering is vaak prima voor een praktisch probleem dat zich in het hier en nu voordoet, maar een verstandig beleid bedenken is veel complexer. In sommige beroepen, zoals dat van beleidsmedewerker, is het belangrijker dat je met theoretische modellen en complexiteit overweg kunt.

Voor jou als student of professional geldt: zie pragmatisch denken als een algemeen nuttig gereedschap in je mentale gereedschapskist, maar ontwikkel ook andere gereedschappen als analyseren, logica en argumenteren, generaliseren en kritisch denken.

Kritisch denken over pragmatiek

Definitie: een probleem is een hindernis tussen een mens en zijn doel. Als iemand een pragmatische oplossing voorstelt voor een probleem, vraag je dan af:

• Wat is het eigenlijke doel? Zijn we het daarover eens?
• Wat is het echte probleem? Is dat inderdaad het probleem dat hij oplost?
  
• Wat zijn de achterliggende oorzaken? Wat is de hoofdoorzaak (root cause)?
• Welke andere doelstellingen of beoogde resultaten zijn buiten beschouwing gebleven?
• Welke neveneffecten heeft de voorgestelde oplossing?
• Welke andere belangen zijn er, naast die van de persoon in kwestie?

Voorbeeld van pragmatisme in de politiek: de opwarming van het klimaat

Pragmatisch denken gaat meestal over kleine problemen in het dagelijks leven, maar je kunt ook grote en complexe problemen met verschillende denkwijzen benaderen. Een voorbeeld.

De opwarming van het klimaat wordt voornamelijk veroorzaakt door:

1. het ophalen van fossiele brandstof uit de bodem;
2. het verbranden daarvan en de verbrandingsgassen uitstoten in de atmosfeer;
3. waardoor er meer kooldioxide (CO₂) in de atmosfeer komt;
4. waardoor de atmosfeer meer warmte vasthoudt.

Deze analyse is onomstreden onder pragmatische mensen die zich op feiten en wetenschap baseren.

Een denkkader dat veel gehanteerd wordt is:

• De mensheid moet fossiel minderen en uiteindelijk geen fossiele brandstof meer uit de bodem halen en verbranden;
• We willen energie blijven gebruiken, dus we moeten duurzame schone energiebronnen realiseren, zoals wind- en zonne-energie.

Een pragmaticus denkt:

• Het beoogde resultaat is minder kooldioxide in de atmosfeer;
• Dat kunnen we ook realiseren door fossiele verbrandingsgassen terug te stoppen in de bodem.

Of nog pragmatischer:

• Het beoogd resultaat is een minder hoge klimatologische temperatuur
• Dat kunnen we ook bereiken door zonlicht te weerkaatsen met grote spiegels in de ruimte.

Het is prima om technisch-wetenschappelijk onderzoek te doen naar zulke opties, maar als dergelijke oplossingen worden bepleit door politici, dan zijn ze soms meer populistisch dan pragmatisch. De ideeën zijn namelijk vooralsnog niet realistisch en gebaseerd op wensdenken, in plaats van praktisch haalbare resultaten.

Andere eigenschappen van pragmatici

Als je pragmatisch bent, dan herken je je misschien ook in deze eigenschappen:

• Resultaatgericht: je spant je actief in om concrete resultaten en/of doelstellingen te halen.
• Oplossingsgericht: je pakt problemen voortvarend aan met de ene of de andere methode. Je lost problemen zo mogelijk zelf op, of presenteert een voorstel voor een concrete oplossing aan je leidinggevende.
  
• Doorzettingsvermogen: je bent doortastend en zet door om het gewenste resultaat te behalen.
• Realistisch: je bent een echte realist, aanvaardt de werkelijkheid zoals die is, en streeft alleen doelen na die haalbaar zijn.
• Besluitvaardig: je maakt regelmatig snelle en heldere keuzes.
  
• Durf: je weet wat je wilt en benut ook risicovolle methodes die je doel dichterbij brengen.

Wanneer sla je door?

Als je erg pragmatisch denkt, dan kunnen anderen je ervaren als een rouwdouwer. Je gaat voorbij aan invalshoeken waar zij even bij stil willen staan. Je gaat te kort door de bocht en slaat stappen over die anderen belangrijk vinden. Een valkuil is dat je sterke resultaatgerichtheid ten koste kan gaan van je relatie met collega's.

Neem de tijd om met collega's te overleggen en luister oprecht naar hun bezwaren. Werk aan draagvlak als je veranderingen wilt doorvoeren. Zorg dat je je collega's kunt meenemen in een nieuwe werkwijze.

Een belangrijk leerdoel is waarschijnlijk het respecteren van complexiteit en analyseren van lastige problemen.

Tegenovergestelde van pragmatisch

Niet-pragmatische denkwijzen zijn bijvoorbeeld:

• Idealistisch: we handelen naar onze idealen, onze denkbeelden over hoe de wereld zou moeten zijn.
• Dogmatisch: we denken vanuit vaststaande onbetwistbare uitgangspunten.
  
• Principieel: we moeten bepaalde principes hooghouden.
• Juridisch: we moeten ons aan de regels houden.
• Analytisch: we doorgronden de complexiteit met theoretische modellen en rationeel denken.
• Bureaucratisch: we moeten procedures volgen.
• Formeel: we moeten ons gedragen zoals het hoort
  

Pragmatisch is de wereld nemen zoals hij is, een aanwendbaar resultaat als uitgangspunt nemen en een praktische oplossing vinden om het doel te bereiken.

Sollicitatievragen aan een pragmaticus

Voorbeelden van competentiegerichte vragen in het sollicitatiegesprek over de kwaliteit 'pragmatisch':

• Heb je weleens een collega geholpen die zijn werk onnodig ingewikkeld maakte?
• Heb je weleens de feedback gekregen dat je met een bepaalde aanpak te kort door de bocht bent gegaan? Hoe kwam dat denk je?
• Heb je weleens voor een onoplosbaar probleem gestaan? Wat heb je feitelijk gedaan in die situatie?

Wat irriteert een pragmaticus?

Volgens het model van de kernkwaliteiten kleven aan elke goede eigenschap ook allergieën. Een pragmaticus kan zich ergeren aan:

• theoretische of filosofische beschouwingen
• breedsprakigheid en lange omslachtige verhandelingen; mensen die ergens urenlang over willen praten
  
• iemand die komt met ideeën die niet relevant zijn voor het te bereiken resultaat
• vaagheid, wolligheid en zweverigheid
• mensen die om de hete brij heen draaien, die niet ter zake komen
• dogmatische tegenwerpingen
  

Pragmatisme in de filosofie

Het pragmatisme is een filosofische stroming waarin de nadruk ligt op het verbinden van praktijk en theorie, die volgens het pragmatisme niet los van elkaar kunnen worden gezien. Pragmatici beoordelen ideeën op basis van het praktisch nut en maatschappelijk voordeel.

Wat is de betekenis van pragmatisch?

Het woord 'pragmatisch' is een leenwoord uit het Duits, dat teruggaat tot 1824. De oorspronkelijke betekenis is: zakelijk, effectief. Maar het werd ook gebruikt in de betekenis: leerzaam, didactisch. Het wordt teruggevoerd op het Griekse woord 'pragmatikos', dat 'ervaren' betekent.

Het is een bijvoeglijk naamwoord. Je kunt in je sollicitatiebrief of cv bijvoorbeeld spreken van: een pragmatische aanpak of oplossing. In plaats van "ik ben een pragmatisch persoon", kun je beter schrijven "ik ben pragmatisch ingesteld" of "ik ben een pragmaticus". Maar beter is een overtuigend voorbeeld hiervan te geven met de STARR-methode. Kies een intelligent voorbeeld dat laat zien dat je niet alleen inspeelt op de praktijk, maar ook oog hebt voor de complexiteit van het probleem.

Pragmatische tolerantie betekent: dingen toelaten in plaats van handelend optreden om onrust, problemen of conflicten te voorkomen.

Wat is het verschil tussen praktisch en pragmatisch?

Pragmatisch en praktisch zijn nauw verweven en worden vaak als synoniem gezien. Pragmatisch wordt vooral gebruikt om naar een manier van denken te verwijzen. Praktisch kan verwijzen naar mensen, voorwerpen en concepten. Als we het hebben over de praktijk, dan hebben we het over de echte wereld en wat zich daarin afspeelt. De pragmatiek, daarentegen, verwijst naar denkbeelden. Een korte samenvatting is: pragmatiek is praktisch denken.

Aanbevolen websites

• Pragmatisch is een kernkwaliteit: ben jij een pragmaticus? DeSteven.nl

Bronnen

• Praktisch denken, TalentStimuleren.nl
  
• Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
  

De tegenstelling tussen idealistisch en pragmatisch denken speelt een grote rol in de politiek:

• Wat rest is pragmatisch handelen, column door Bert van den Braak op Parlement.com.
  
• Voor een grote, pragmatisch linkse bestuurspartij wil ik best water bij de wijn doen, door Harriet Duurvoort in de Volkskrant.
• Waarom 'flip-flop-pragmaticus' Mark Rutte al bijna 10 jaar premier is (2019), NOS
  Waar andere politici hun idealen als leidend beschouwen, gaat het Rutte om het resultaat: een coalitie met een werkbare meerderheid en overeenstemming over een compromis.