Pragmatisch

Een denkwijze is pragmatisch als hij is gebaseerd op de feiten, inspeelt op de praktijk en is gericht op nut en bruikbaarheid. Een pragmatische aanpak is doelgericht, zakelijk, effectief, praktijkgericht en uitvoerbaar. Het levert een bruikbaar resultaat op.

Soms worstelen mensen met een probleem dat ze binnen hun denkkader maar moeilijk kunnen oplossen. Een pragmaticus gaat voorbij aan de uitgangspunten en theoretische of morele beschouwingen en vraagt zich af: welk resultaat willen we hier bereiken? Hij heeft een nuchtere kijk, baseert zich vooral op zijn ervaring en verzint een praktisch haalbare oplossing waarmee dat resultaat wordt bereikt. Pragmatisch kunnen denken en handelen is in veel functies een nuttige soft skill.

Wat kenmerkt een pragmaticus?

Een pragmaticus is een doener

Iemand met een voorkeur voor pragmatisch denken is meestal een no-nonsense doener die praktisch is ingesteld en zich richt op het behalen van doelen en resultaten. Hij is nuchter en realistisch, komt direct tot de kern van de zaak, wil de knoop doorhakken, handelend optreden en snel aan de slag. Hij is gericht op het praktisch effect.

Een pragmatist schikt zich daarbij naar de feitelijke omstandigheden en gaat roeien met de riemen die hij heeft. Zoeken naar andere riemen heeft geen zin. Hij zoekt een korte weg naar een praktisch haalbare uitkomst. Hij neemt beslissingen op basis van wat het beste werkt.

Als een pragmaticus nieuwe dingen leert, doet hij dat het liefst door te experimenteren en dingen uit te proberen. Hij is een doener in het model van de leerstijlen van Kolb. Hij wil in het hier en nu ervaren dat wat hij leert, doeltreffend en bruikbaar is in zijn werk. Hij wil beleven dat het werkt in de praktijk. Hij hecht meer waarde aan vaardigheden en competenties waar hij de nuttigheid van inziet, dan aan boekenwijsheid. Een pragmaticus beoordeelt de waarde van kennis aan de hand van de vraag: waar wordt die kennis voor gebruikt?

Gedragskenmerken van pragmatici

Lieke is een jonge softwareontwikkelaar, die werkt voor een start-up in Amsterdam. Het bedrijf stond voor een grote uitdaging: het moest binnen een week een prototype van een app presenteren aan potentiële investeerders, maar het ontwikkelteam liep hopeloos achter op schema.

Lieke, bekend om haar pragmatische aanpak, stelde voor om een minimum viable product te maken. Ze overtuigde het team om zich te concentreren op de kernfuncties die de unieke waarde van de app konden demonstreren, in plaats van te proberen alle geplande functies te implementeren.

Het team werkte dag en nacht door, Lieke verdeelde de taken op basis van ieders sterke punten, ze gebruikte een AI-codegenerator waar mogelijk, en stelde voor om bestaande oplossingen te integreren in plaats van alles vanaf nul te bouwen.

Op de dag van de presentatie had het team het prototype klaar. Het was eenvoudig, maar het werkte feilloos en toonde precies wat nodig was om de investeerders te imponeren. Lieke’s pragmatische aanpak had niet alleen tijd bespaard, maar ook het potentieel van het product aangetoond zonder onnodige franje.

De investeerders waren onder de indruk van de efficiëntie en overtuigingskracht van het team, en de start-up kreeg de financiering die het nodig had. Lieke werd geprezen voor haar pragmatisme en werd als lichtend voorbeeld voor haar collega’s op het schild gehesen.

De pragmatische aanpak is voor het bedrijf succesvol, mits de startup er met de financiering in slaagt een volwaardig product te ontwikkelen en in de markt te zetten.

Een pragmaticus op het werk:

  • gebruikt praktische benaderingen om problemen op te lossen en beslissingen te nemen;
  • hecht meer waarde aan praktijkervaring dan aan theoretische kennis;
  • beoordeelt mensen op grond van wat ze kunnen en hecht minder waarde aan een titel, diploma of certificaat, dat hij soms minachtend 'een papiertje' noemt;
  • is besluitvaardig en maakt regelmatig snelle en heldere keuzes op basis van logica en rede;
  • denkt liever concreet dan abstract;
  • concentreert zich het liefst op de komende mijlpaal of het eerstvolgende deelresultaat;
  • kapt discussies af en wil snel een besluit nemen;
  • weet wat hij wil, is resultaatgericht en geeft prioriteit aan het behalen van tastbare resultaten;
  • heeft doorzettingsvermogen en pakt door tot het resultaat is bereikt;
  • is realistisch, aanvaardt de werkelijkheid zoals die is en streeft alleen haalbare doelen na;
  • denkt nuchter, logisch en verstandig;
  • blijft rustig onder druk en windt zich niet op;
  • is daadkrachtig, doortastend en actiegericht: hij houdt van aanpakken, richt zich op actie ondernemen en dingen efficiënt gedaan krijgen;
  • communiceert duidelijk en beknopt;
  • is doelgericht en streeft het liefst concrete doelen na;
  • durft risico te nemen om het doel te behalen;
  • houdt van eenvoud en simpele oplossingen;
  • let op details en zorgt ervoor dat taken nauwkeurig worden afgerond;
  • geeft prioriteit aan efficiëntie en tijdbeheer;
  • heeft een sterk probleemoplossend vermogen, ofwel hij is oplossingsgericht: hij pakt problemen voortvarend aan of presenteert een voorstel voor een concrete oplossing aan zijn leidinggevende;
  • is handig en vindingrijk, kan out of the box denken en creatieve oplossingen vinden voor problemen met beperkte middelen;
  • heeft een 'can do'-mentaliteit: hij ziet geen obstakels, maar mogelijkheden om tot het gewenste eindresultaat te komen;
  • bedenkt zo nodig een tijdelijke of voorlopige oplossing voor een probleem;
  • zoekt graag naar een opportune quick fix of snelle weg naar het resultaat;
  • neemt graag een sluipweggetje, shortcut of geitenpaadje, een onofficiële en geïmproviseerde korte route om iets te bereiken;
  • durft buiten de lijntjes te kleuren (iets doen dat eigenlijk niet toegelaten is of afwijkt van de norm) als het doel daarmee bereikt wordt;
  • is flexibel en kan zich aanpassen aan veranderende situaties en prioriteiten;
  • vindt dat overleg en vergaderingen functioneel moeten zijn en gericht op besluitvorming, praktische afspraken, taakverdeling en actiepunten;
  • is toepassingsgericht en vindt een idee pas waardevol als het praktisch kan worden aangewend;
  • vindt dat regels en voorschriften wel werkbaar en toepasbaar moeten zijn;
  • wil de oplossing meemaken in zijn eigen belevingswereld;
  • is breed inzetbaar en heeft een 'hands on'-mentaliteit: hij staat graag met zijn poten in de modder en is niet vies van uitvoerend werk;
  • werkt goed samen in een team en is bereid om ideeën en middelen te delen;
  • is klantgericht en geeft prioriteit aan het voldoen aan de behoeften en verwachtingen van de klant.

Voorbeeld van een pragmatische aanpak: hoog personeelsverloop

Het softwarebedrijf Tijgersoft heeft te maken met een hoog personeelsverloop, met name onder software engineers. Het werven van engineers is lastig in een krappe arbeidsmarkt, en nieuw personeel opleiden kost veel tijd en geld. P&O-adviseur Louise onderzoekt het probleem en krijgt de opdracht het verloop omlaag te krijgen.

Ze kan het probleem grondig analyseren, door het hele HRM-beleid onder de loep te nemen en bijvoorbeeld te kijken naar:

  • de opleidingen, doorgroeimogelijkheden en het carrièreperspectief voor software engineers
  • de mogelijkheden om met moderne technologie te werken
  • de salariëring van software engineers
  • de loopbaanankers van software engineers
  • de autonomie die medewerkers hebben
  • de bedrijfscultuur en de werksfeer, waaronder bijvoorbeeld de onderlinge samenwerking, collegialiteit en behulpzaamheid die medewerkers ervaren
  • de werktijden en de balans tussen werk en privé

Louise beseft dat dit een complexe analyse is en dat er veel tijd nodig is om verbeteringen door te voeren. Voor de korte termijn kiest ze daarom een pragmatische oplossing: het bedrijf biedt ervaren engineers een aanblijfbonus, een financiële beloning om er een bepaalde tijd te blijven werken.

Het is een slimme zet waarmee ze de urgentie van het probleem erkent en snel handelt om verder verlies van personeel te voorkomen.

Kanttekening: het is geen langetermijnoplossing

Bij dit voorbeeld van het personeelsverloop valt wel een kanttekening te maken. Een aanblijfbonus draagt inderdaad bij aan het gewenst resultaat: minder verloop van software engineers.

Maar zo'n pragmatische kortetermijnmaatregel kan ertoe leiden dat:

  • meer wezenlijke verbeteringen op de lange baan worden geschoven
  • de werknemerstevredenheid en motivatie van de aanblijvende software engineers verslechtert
  • de personeelslasten structureel stijgen
  • andere medewerkers die geen bonus krijgen ontevreden worden

Nadelen van pragmatisch zijn

Pragmatische carrièretijger in de sector techniek, met veiligheidshelm, bouwtekeningen en mobiele telefoon.'Pragmatisch' wordt door de meeste mensen gezien als een positieve eigenschap, maar pragmatisch denken heeft ook een nadeel: doordat je gericht bent op het snel en efficiënt behalen van een resultaat, belemmer je andere denkwijzen die nu eenmaal wat meer tijd vergen. Voorbeelden daarvan zijn:

  • Analytisch denken is het systematisch onderzoeken en ontleden van een complex probleem of vraagstuk in zijn elementen. Dit vergt de nodige tijd voor verdieping, nader onderzoek en overleg met deskundigen.
  • Creativiteit en innovatie vereisen een open en flexibele houding waarbij ideeën kunnen worden verkend en beproefd, zonder onmiddellijke druk om tot een praktische oplossing te komen.
  • Het ontwikkelen van empathie en sterke interpersoonlijke relaties vergt tijd en geduld om anderen te begrijpen. Een pragmatische benadering kan dit proces onder druk zetten, omdat de focus meer ligt op resultaten dan op menselijke interacties​.
  • Reflectief leren houdt in dat je de tijd neemt om ervaringen te analyseren en te leren van zowel successen als fouten. Dit proces kan worden beperkt door een pragmatische benadering die snel vooruit wil gaan zonder uitgebreid te reflecteren.
  • Strategisch denken vereist een langetermijnvisie en de mogelijkheid om verschillende scenario's te overwegen voordat beslissingen worden genomen. Dit proces kan verstoord worden door een te sterke focus op directe, pragmatische oplossingen​.

Een pragmatische benadering is vaak prima voor een praktisch probleem dat zich in het hier en nu voordoet, maar een verstandig beleid bedenken is veel complexer. In sommige beroepen, zoals dat van beleidsmedewerker of adviseur, is het minstens zo belangrijk dat je analytisch kunt denken en met theoretische modellen en complexiteit overweg kunt.

Voor jou als student of professional geldt: zie pragmatisch denken als een algemeen nuttig gereedschap in je mentale gereedschapskist, maar ontwikkel ook andere gereedschappen als analyseren, logica en argumenteren, generaliseren en kritisch denken.

Kritisch denken over pragmatiek

Definitie: een probleem is een hindernis tussen een mens en zijn doel. 

Als iemand een pragmatische oplossing voorstelt voor een probleem, denk er dan kritisch over. Vraag je bijvoorbeeld af:

  • Wat is het eigenlijke doel? Zijn we het daarover eens?
  • Wat is de kern van het probleem? Lost het voorstel dat op?
  • Wat zijn de achterliggende oorzaken? Wat is de hoofdoorzaak (root cause)?
  • Welke andere doelstellingen of beoogde resultaten zijn buiten beschouwing gebleven?
  • Welke neveneffecten heeft de voorgestelde oplossing?
  • Welke andere belangen zijn er, naast die van de persoon in kwestie?

Pragmatisch als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan pragmatisch net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te pragmatisch en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is dat te voorkomen. Als pragmatisch een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van pragmatisch?

De een is pragmatisch, de ander is pragmatischer, jij bent een raspragmaticus. Dat is een kwaliteit. Maar kun je ook té pragmatisch zijn? Jazeker.

Als je erg pragmatisch handelt, dan kunnen anderen je ervaren als een onbehouwen doordouwer die over anderen heenloopt. Je bent ongeduldig en gaat voorbij aan invalshoeken waar zij even bij stil willen staan. Je conclusies zijn in hun ogen kortzichtig en ondoordacht. Je gaat te kort door de bocht en slaat stappen over die zij belangrijk vinden. Een valkuil is dat je sterke resultaatgerichtheid ten koste kan gaan van je relaties met collega's.

Een pragmatische aanpak kan soms opportunistisch overkomen, al zit er geen slechte bedoeling achter. Een pragmaticus is niet uit op persoonlijk gewin ten koste van anderen, hij grijpt slechts zijn kansen om vlot resultaten te bereiken.

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat pragmatisch denken doorslaat naar een valkuil zijn:

  • Het onderkennen van complexiteit en analyseren van lastige problemen.
  • Geduldig de tijd nemen om met collega's te overleggen en oprecht te luisteren naar hun bezwaren. Werk aan draagvlak als je veranderingen wilt doorvoeren. Zorg dat je je collega's kunt meenemen in een nieuwe werkwijze.
  • Doorzettingsvermogen om te werken aan complexe en langdurige projecten.
  • Tactvol omgaan met je collega's en voorkomen dat zij het gevoel hebben dat je over ze heen walst.
  • Het ontwikkelen van een structurele en permanente oplossing na een grondige probleemanalyse.

Het ideaal is dat je beide denkwijzen in samenhang kunt hanteren en analytisch-pragmatisch wordt. Je realiseert een pragmatische oplossing op de korte termijn en een definitieve doorwrochte oplossing op de lange termijn.

Wat zijn je allergieën?

Als je zeer pragmatisch bent, dan kun je je ergeren aan:

  • theoretische of filosofische beschouwingen;
  • breedsprakigheid en lange omslachtige verhandelingen;
  • mensen die urenlang willen praten over bijzaken;
  • dromers met fraaie vergezichten;
  • talmen, dralen en besluiteloosheid;
  • iemand die komt met ideeën die niet relevant zijn voor het te bereiken resultaat;
  • een creatieve vogel die rare en onhaalbare ideeën inbrengt;
  • vaagheid, wolligheid en zweverigheid;
  • mensen die om de hete brij heen draaien, die niet ter zake komen;
  • dogmatische tegenwerpingen;
  • intellectuele feitjes en wijsheden;
  • gepsychologiseer over je betrokkenheid, motivatie of werkhouding;
  • mensen die overdreven emotioneel of gevoelig zijn;
  • idealistische of onrealistische beschouwingen;
  • mensen die overdreven geduldig, passief of afwachtend zijn;
  • mensen die met geleerde oplossingen komen, die niet werken in de praktijk;
  • ongeorganiseerde of inefficiënte collega's;
  • een risicomijdende houding en weerstand tegen experimenten.

Vormer: teamrol voor een pragmaticus

Als je een raspragmaticus bent, dan zul je je thuis voelen in de teamrol Vormer, een proactieve en wilskrachtige rol in het model van Belbin. Hij is vaak actiegericht, assertief en heeft een sterke drang naar resultaten. Een Vormer gaat graag daadkrachtig en no-nonsense de strijd aan met weerbarstige problemen.

Sollicitatievragen aan een pragmaticus

Voorbeelden van competentiegerichte vragen in het sollicitatiegesprek over de kwaliteit 'pragmatisch':

  • Heb je weleens een collega geholpen die zijn werk onnodig ingewikkeld maakte?
  • Heb je weleens de feedback gekregen dat je met een bepaalde aanpak te kort door de bocht bent gegaan? Hoe kwam dat denk je?
  • Heb je weleens voor een onoplosbaar probleem gestaan? Wat heb je feitelijk gedaan in die situatie?

Wat is de betekenis van pragmatisch?

Het woord 'pragmatisch' is een leenwoord uit het Duits, dat teruggaat tot 1824. De oorspronkelijke betekenis is: zakelijk, effectief. Maar het werd ook gebruikt in de betekenis: leerzaam, didactisch. Het wordt teruggevoerd op het Griekse woord 'pragmatikos', dat 'ervaren' betekent.

'Pragmatisch' is een bijvoeglijk naamwoord. Je kunt in je sollicitatiebrief of cv bijvoorbeeld spreken van: een pragmatische aanpak of oplossing. In plaats van "ik ben een pragmatisch persoon", kun je beter schrijven "ik ben pragmatisch ingesteld" of "ik ben een pragmaticus". Maar beter is een overtuigend voorbeeld hiervan te geven met de STARR-methode. Kies een intelligent voorbeeld dat laat zien dat je niet alleen inspeelt op de praktijk, maar ook oog hebt voor de complexiteit van het probleem.

Pragmatische tolerantie betekent: dingen toelaten in plaats van handelend optreden om onrust, problemen of conflicten te voorkomen.

Wat is het tegenovergestelde van pragmatisch?

Niet-pragmatische denkwijzen zijn bijvoorbeeld:

  • Idealistisch: we handelen naar onze idealen, onze denkbeelden over hoe de wereld zou moeten zijn.
  • Dogmatisch: we denken vanuit vaststaande onbetwistbare overtuigingen en uitgangspunten.
  • Principieel: we moeten bepaalde principes hooghouden.
  • Consensusgericht: iedereen moet het met het besluit eens zijn, of er op zijn minst geen bezwaar tegen hebben.
  • Juridisch: we moeten ons aan de regels houden.
  • Analytisch: we doorgronden de complexiteit met theoretische modellen en rationeel denken.
  • Bureaucratisch: we moeten procedures volgen.
  • Formeel: we moeten ons gedragen zoals het hoort.
  • Intellectueel: we moeten zoveel mogelijk weten van de kwestie, erover lezen en erop studeren, de achtergronden en context begrijpen.
  • Wetenschappelijk: we moeten alles tot op het bot onderzoeken en bewijzen dat iets werkt voordat we eraan beginnen.

Een raspragmaticus heeft een gegronde afkeer van deze onpragmatische denkwijzen. Hij kan zich er behoorlijk aan. ergeren.

Pragmatisch is de wereld nemen zoals hij is, een bruikbaar resultaat als uitgangspunt nemen en een praktische oplossing vinden om het doel te bereiken.

Wat is het verschil tussen praktisch en pragmatisch?

Pragmatisch en praktisch zijn nauw verweven en worden vaak als synoniem gezien. Pragmatisch wordt vooral gebruikt om naar een manier van denken te verwijzen. Praktisch kan verwijzen naar mensen, voorwerpen en concepten. Als we het hebben over de praktijk, dan hebben we het over de echte wereld en wat zich daarin afspeelt. De pragmatiek, daarentegen, verwijst naar denkbeelden. Een korte samenvatting is: pragmatiek is praktisch denken.

Aanbevolen websites

Bronnen

  • Praktisch denken, TalentStimuleren.nl
Auteur: René Pijlman

Je bent hier: Home → Functioneren → Professionele eigenschappen → Pragmatisch